ΛΑΖΑΡΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΔΑΣΚΙΟΥ ΗΜΑΘΙΑΣ
Οι γιορτές αυτές είναι προανάκρουσμα της Ανάστασης του Χριστού αλλά και της Φύσης. Είναι γιορτές της άνοιξης και του έρωτα και συμβολίζουν την γονιμότητα. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι το έθιμο του Λαζάρου έχει αρχαίες καταβολές και είναι συνέχεια των γιορτών των Αδωνίων (όπου οι γυναίκες αναπαριστούσαν την συνάντηση και αποχωρισμό της Αφροδίτης με τον εραστή της Άδωνη από τον κάτω Κόσμο). Είναι έθιμο που το συναντάμε σε Βαλκανικούς λαούς άλλα και στους Τσιγγάνους και Ινδιάνους της Αμερικής. Στο έθιμο του Λαζάρου σε όλη την Ελλάδα βλέπουμε να αναπαριστούν τον Λάζαρο ή με ομοίωμα ανθρώπου ή με καλαθάκι στολισμένο με λουλούδια ή με καλάμι σε σχήμα σταυρού ή με ένα κόπανο. Αλλού βγαίνουν άντρες μεγάλοι σε ηλικία να λένε τα κάλαντα, αλλού παιδιά με χαντζάρια και κουδούνια να λένε επίσης τα κάλαντα και αλλού νεαρά κορίτσια οι λεγόμενες Λαζαρίνες να λένε τα κάλαντα στα σπίτια και να χορεύουν.
Η γιορτή του Λαζάρου είναι συνδεδεμένη με την αγωνία της μεταθανάτιας ζωής. Δεν είναι τυχαία η εποχή που γίνεται αυτή η γιορτή αλλά και γενικότερα το Πάσχα. Είναι η εποχή της αναγέννησης της φύσης η οποία ξυπνάει από την χειμερία νάρκη. Ο Λάζαρος είναι μήνυμα αισιοδοξίας και ταυτόχρονα τονίζει την παντοτινή διάθεση του ανθρώπου για ζωή.
Επίσης έχουμε το έθιμο με τα «Λαζαράκια « ή «Λαζαρόνια». Πρόκειται για μικρά ψωμάκια πλασμένα σε σχήμα ανθρώπου που έφτιαχναν οι νοικοκυρές την γιορτή αυτή. Mέσα στην ζύμη έβαζαν μέλι ή καρύδια ή σταφίδες ή ότι άλλο έβγαζε ο κάθε τόπος. Το έθιμο λέει ότι όποιος δεν πλάσει Λαζαράκια δεν θα χορτάσει ψωμί. Σε μερικά μέρη οι αρραβωνιασμένες κοπέλες έφτιαχναν Λαζαράκια σε μεγάλο μέγεθος και αφού τα γέμιζαν με φρούτα και καρπούς τα έστελναν στον μέλλοντα σύζυγό τους.
Η Λαογραφία εντάσσει τα Λαζαριάτικα κάλαντα στους αρχαίους αγερμούς ή αγυρμούς (Αγερμός ή αγυρμός, από το ρήμα αγείρω, σημαίνει συνάθροιση, συγκέντρωση χρημάτων για την υπηρεσία ων θεών ή γενικά συνάθροιση, συγκέντρωση, αποθησαύριση) από τους οποίους έμειναν και τα χελιδονίσματα όπως είπαμε σε προηγούμενο σημείωμά μας, δηλαδή κάλαντα για το καλωσόρισμα των χελιδονιών.
Το Σάββατο του Λαζάρου, το έχει περιβάλει ο λαός μας με όμορφα έθιμα. Ένα από αυτά είναι τα Κάλαντα του Λαζάρου. Τα κάλαντα αυτά, τραγουδούν μόνο κορίτσια, οι λεγόμενες Λαζαρίνες. Από την προηγούμενη έχουν μαζέψει λουλούδια και με αυτά έχουν στολίσει καλαθάκια. Με αυτά τα καλαθάκια γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και λένε τραγούδια. Οι νοικοκυραίοι τις κερνούν φρούτα, διάφορα φαγώσιμα ή χρήματα.
Οι Λαζαρίνες λοιπόν ήταν έθιμο αρχαιοελληνικό που, όπως είπαμε σχετίζεται με την αναγέννηση της φύσης και την ανανέωση της ζωής, αργότερα περιεβλήθη από τους ανθρώπους με τον χριστιανικό μανδύα και οι Λαζαρίνες φέρεται να είναι οι αδελφές του Λαζάρου. Στους χρόνους της Τουρκοκρατίας συμβόλιζε την ελπίδα του σκλαβωμένου Ελληνικού γένους για την απελευθέρωση.
Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι Λαζαρίνες είναι συνέχεια του αρχαίου λαϊκού δρώμενου της «Ειρεσιώνης» (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα ήταν κλαδί ελιάς ή δάφνης, περιτυλιγμένο με μαλλί και πάνω του κρεμούσαν διάφορους καρπούς. Το κλαδί αυτό το περιέφεραν στην πόλη τα παιδιά κατά τις γιορτές Πυανέψια και Θαργήλια και έψαλαν τραγούδια με ευχές για ευτυχία και ευφορία) που πιθανότατα να έχει σχέση με τα στολισμένα καλάθια που κρατούν οι Λαζαρίνες στα χέρια τους. Επίσης το γεμάτο σχέδια παρδαλό ξυλάκι, το «λαζαρόξυλο» που κρατούν συνήθως οι Λαζαρίνες έχει κι αυτό πάνω του τα αρχαία ιερά μαγικά του σύμβολα.
Οι Λαζαρίνες είναι καθαρά γυναικείο έθιμο και Λαζαρίνες ντύνονταν όλα τα κορίτσια από την νηπιακή ηλικία μέχρι την ηλικία του γάμου. Οι Λαζαρίνες επίσης θεωρούνταν ότι έφερναν υγεία σε κάθε σπίτι. Συγκεντρώνονταν συνήθως σε ένα συγκεκριμένο σπίτι (κονάκι) και από εκεί κατά ομάδες (μπλίκια) ξεκινούσαν για τα σπίτια. Επισκέπτονταν όλα τα σπίτια της κοινότητας, έλεγαν αυτοσχέδια τραγούδια όπου το κάθε τραγούδι ταίριαζε στο κάθε σπίτι ανάλογα με τον καημό και την επιθυμία της κάθε οικογένειας. Τα τραγούδια ήταν χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων και δεν ελάμβαναν μέρος καθόλου άντρες.
Η φορεσιά τους ήταν σε κάθε περιοχή ειδική, επιβλητική, με αρμονία χρωμάτων και τόνιζε την γυναικεία ομορφιά. Τα κορίτσια της εποχής εκείνης προσπαθούσαν να προβάλουν τον εαυτό τους με τον πιο αγνό, γνήσιο και παραδοσιακό τρόπο.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι ομάδες των ανύπαντρων κοριτσιών σε ορισμένα μέρη συνοδεύονταν από την «Λαζαρίνα» η οποία ήταν μια γυναίκα που έπρεπε α) να έχει παντρευτεί β) να έχει γνωρίσει την μητρότητα και γ) να έχει γευτεί τον θάνατο, να είναι δηλαδή χήρα. Τα καθήκοντά της δεν αφορούσαν μόνο το Σαββάτο του Λαζάρου αλλά και όλο το έτος κατά την διάρκεια του οποίου ήταν υπεύθυνη να μυήσει τα κορίτσια στη ζωή.
Είναι ένα σκεπτικό πολύ διαφορετικό από την σημερινό όπου για τα παιδιά είναι υπεύθυνη μόνο η οικογένεια. Τότε ήταν ένα πρόσωπο εκτός της οικογένειας επιλεγμένο από την ίδια τη ζωή, δηλαδή ήταν κάποια γυναίκα που είχε γνωρίσει κυριολεκτικά στο «πετσί» της τόσο τον πόνο όσο και την χαρά. Επρόκειτο λοιπόν για κάποιον «ειδικό» θα λέγαμε.
Στην σημερινή εποχή της ειδίκευσης και εξειδίκευσης η κοινωνία μας δεν διαθέτει ειδικό για τα παιδιά που να αναλογεί με το προηγούμενο τρίπτυχο που διαθέτει η Λαζαρίνα. Μπορεί να είναι η μάνα, αλλα διαθέτει πάντα αυτή την πείρα και τον χρόνο που είχε η Λαζαρίνα; Το ίδιο ισχύει και με τον δάσκαλο του σχολείου.
Σήμερα στην περιοχή μας το έθιμο των Λαζαρίνων συναντάται γνήσιο σε περιοχές της Κοζάνης, και γίνεται αναβίωσή του από πολιτιστικούς συλλόγους του Ρουμλουκιού και του Δασκίου των Πιερίων. Παραθέτουμε παρακάτω μερικά από τα πολλά τραγούδια των Λαζαρίνων του Δασκίου που τα συγκεντρώσαμε με προσωπική έρευνα από τις γυναίκες του χωριού:
Ρωμιοπούλα
Ερ ν απόψε Ρωμιοπούλα στ'άστρο έρριχνα,
ερ στ' αστρό και στο φεγγάρι στουν Αυγερινό,
-ερ κορήμ τι λέει τ'άστρο κι άϊ τι μολογάει;
ερ κορήμ κι άϊ τι ζηλεύεις από το Ρωμιό;
μήνα τ'άστρα το ζηλεύεις, μήνα τα φλουριά;
-Ούδι τ'άστρα το ζηλεύω, κι ούδι τα φλουριά.
Μον στη έκκλησιά πηγαίνει
κιόλο προσκηνάει κιόλο χαιρετάει.
Εσύ μικρή μου βατσινιά (Λαζαρίνες)
Εσύ μικρή μου βατσινιά ήρθε καιρός να λείψεις,
κι απάνω στα κλωνάρια σου αντρόϊνο κοιμάται,
αντροϊνίτσι έμορφο και νιοστεφανομένο,
στον ήλιο στεφανώνεται στ’άστρο και στο φεγγάρι
και στο γαλάζιο Αυγερινό καθάριο δακτυλίδι.
Μωρι διάβα (Λαζαρίνες)
-Μωρι διάβα στιλημένη (πέρνα –πού είσαι;)!
-Δεν διαβαίνω βρε λιβέντη,
γιατί κάθεσαι στο δρόμο,
κι αραδιάζεις τα κορίτσια,
πάρε αυτήν τη μαυρομάτα
κι ας αρρωστήσει και θιρμάνει (έχει πυρετό)
Περδικίτσα (Λαζαρίνες)
Περδικίτσα μου στο μαχαλά σου έρχομαι,
να σε λαλήσω δεν ακούς
κι ο μαχαλάς μι απείκασε (κατάλαβε),
γειτόνοι με κατηγορούν,
κλάψτε με μάτια κλάψτε με,
στον κόρφο να σταλάξετε,
κι από τον κόρφο καταή,
να γένουν βρύσες κρυόβρυσες,
πηγάδια συρτοπήγαδα,
να ρθουν οι νιές να πάρουν νερό,
κι αν ρθεί η Ανθούλα του Παπά,
νερό να μην τη δώσετε,
καλά να την ρωτήσετε,
ποιόν άντρα αϊγαπά,
το Γιάννη τον δουλευτή (δούλο),
τρία χρόνια μας δούλεψε,
παράδες δεν μας γύρεψε,
μον την Ανθούλα γύρεψε.
Σηκώνομαι πολύ πρωί ( Λαζαρίνες)
Σηκώνομαι πολύ πρωί
μαύρος από τον ύπνο,
μαντήλι και σφουγγίζομαι
τον Μαύρο (άλογο) καβαλίκευα,
στα πρόβατα κατέβηνα,
τον μπιστικό (τσοπάνο) ελάλησα,
-βρε μπιστικέ βρε καγκελοφρυδάτε,
ταχύ κριάρι γύρεψε,
εμείς χαρά θα κάνουμε,
κορίτσι θα παντρέψουμε,
αγόρι θα αρραβωνιάσουμε.
Γιάννης Τσιαμήτρος
Εκπ/κός - χοροδιδάσκαλος
