Αυτό που είναι πάρα πολύ σημαντικό στην περιοχή είναι ότι μπορεί να βρει κανείς ανθρώπους να τραγουδάνε και να χορεύουνε γνήσια και αυθεντικά. Είναι κάτι που μας έκανε φοβερή εντύπωση. Ο τρόπος που τραγουδούνε αυτοί οι άνθρωποι μας πα-ραπέμπει αιώνες πίσω. Άλλωστε, η ύπαρξη της γκάιντας ενισχύει αυτήν την πεποίθηση την στιγμή που η γκάιντα ήταν κυρίαρχο όργανο σε όλη την Μακεδονία και γενικά σε όλη την Ελλάδα στο παρελθόν. Αναλύοντας το μουσικοχορευτικό ύφος της περιοχής, πρέπει να τονίσουμε ότι η γκάϊντα έχει καθαρά συνοδευτικό χαρακτήρα, καθώς πρωταρχικό ρόλο παίζει το τραγούδι με τον χορό ταυτόχρονα.
Υπάρχει μεγάλος πλούτος δημοτικών τραγουδιών και το ύφος τους εντάσσεται στην γενική κατηγορία των ορεινών όγκων της Δυτικής Μακεδονίας από τον Όλυμπο, τα Χάσια μέχρι και την οροσειρά της Πίνδου. Μοιάζει έτσι πολύ με το Θεσσαλο-Ηπειρωτικό ύφος και στον χορό και στους ρυθμούς. Η αγωγή (ταχύτητα) της κίνησης των χορών είναι σχετικά πιο γρήγορη από τους Ηπειρώτικους και Θεσσαλικούς χο-ρούς και αυτό είναι φυσικό, διότι έχουμε επιρροές από τους Μακεδονικούς χορούς. Έτσι η περιοχή απέκτησε ένα δικό της ύφος και χορευτικό ρεπερτόριο .
Συναντιούνται όλες οι κατηγορίες του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού (του κύκλου της ζωής, του χρόνου, θρησκευτικά, ιστορικά, κλέφτικα, της αγάπης, του γάμου, ερ-γατικά, κιρατζίδικα, σκωπτικά κλπ.). Έχουμε ρυθμούς, συνήθως, των δύο χρόνων, των τριών χρόνων, των τεσσάρων χρόνων και των επτά χρόνων.
Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα τραγούδια ιδιαίτερα τα τελετουργικά, τραγουδιόνται με την απουσία μουσικών οργάνων και με αντιφωνία με μια απαράμιλλη εναλλαγή τόνου πριν τελειώσει η κάθε στροφή.
Τα χορευτικά μοτίβα είναι αυτά του γνωστού συρτού καλαματιανού, του συρτού στα τρία, ενός τοπικού σβαρνιστού, ενός τοπικού (πίσω μπρος), των Πασχαλιάτικων χορών, ενός τοπικού τσάμικου και διαφόρων πηδηχτών χορών, όπως το Τσουρναβίτκου, η Περιστερούδα, η Πατρώνα, η Αναγνώσταινα, ο Πετεινός, ο Κυνηγός, το Τσανάκαλε, η Καραγκούνα κλπ., οι οποίοι μοιάζουν με τους Μακεδονικούς χορούς. Ειδικά στους γρήγορους χορούς οι άνδρες κάνουν καθίσματα και στροφές, τις λεγόμενες “φούρλες”, και δεν λείπουν βέβαια και τα γρήγορα χασάπικα. Οι χορευτικοί σχηματισμοί στις διάφορες τελετουργικές εκδηλώσεις, στο Δωδεκήμερο, στις Αποκριές, στο Πάσχα, στους γάμους και στα πανηγύρια είναι ο κύκλος με τους άνδρες μπροστά κατά ηλικία και μετά τις γυναίκες, οι διπλοί χοροί με τους άνδρες από μέσα και τις γυναίκες από έξω, και οι θηλικωτοί, οι πλεχτοί, και καγκελωτοί χοροί, ιδιαίτερα το Πάσχα.
Θα αναλύσουμε παρακάτω τους χορούς που παρουσιάζουν περισσότερο ενδιαφέρον και ιδιαιτερότητα, με μια απλή κατηγοριοποίηση έτσι, ώστε να καταλάβουν όχι μόνο οι ειδικοί αλλά και ο απλός αναγνώστης. Οι χοροί δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία, στηρίζονται περισσότερο στα τραγούδια.. Δεν θα αναφέρουμε τραγούδια που χορεύονται σε συρτό στα τρία, συρτό καλαματιανό και τον γρήγορο χασάπικο.
Α. 1.Τσουρναβίτκου (κοσμικό = του γλεντιού). Χορεύεται σε όλες τις περιστάσεις (κοσμικό - τελετουργικό) σε όλα τα χωριά αλλά περισσότερο στα Ριζώματα. Είναι μια όμορφη οργανική μελωδία, ο ρυθμός είναι 2/4 και κινητικά μοιάζει με το Ράϊκο της Κ. Μακεδονίας.
2.Περιστερούδα (κοσμικό). Επίσης χορεύεται σε όλα τα χωριά, είναι σε ρυθμό 2/4 και η χορευτική φράση (χορός) μοιάζει με τους Μακεδονικούς χορούς Μπέλλα Ολυμπία και Λισσάβω. Η μελωδία έχει τραγούδι που το θέμα του το βρίσκουμε σε πολλά μέρη της Μακεδονίας, ιδιαίτερα στα χωριά των Γρεβενών. Την ίδια χορευτική φράση την βλέπουμε στο Δάσκιο με άλλη μελωδία (Πετεινός).
3.Καραγκούνα και Κυνηγός (κοσμικά). Χορεύονται σε όλα τα χωριά, όπως περίπου το Τσουρναβίτκου, όμως υπάρχει μια διαφορά στον βηματισμό που μοιάζει λίγο με το χορό της Δημητρούλας από το Ρουμλούκι. (Ρουμλούκι εννοούμε τα χωριά που βρίσκονται στον κάμπο του Ν.Ημαθίας με βάση τα μεγαλύτερα χωριά όπως η Αλεξάνδρεια, η Μελίκη και το Μακροχώρι). Και οι δύο χοροί είναι σε ρυθμό 2/4 και η Καραγκούνα χορεύεται περισσότερο στην Σφηκιά. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η Σφηκιά είναι περισσότερο επηρεασμένη από το Ρουμλούκι και τον κάμπο λόγω μεγαλύτερης γειτνίασης με αυτό.
4.Αναγνώσταινα(κοσμικό 2/4). Χορεύεται περισσότερο στα Ριζώματα σαν το Τσουρναβίτκου με την μόνη διαφορά ότι γίνονται 4 παραπάνω κινήσεις προς τα πίσω αριστερά.
5.Πατρώνα (7/8 κοσμικό). Χορεύεται περισσότερο στο Δάσκιο. Λένε πως το χορό αυτό τον πήρανε από το χωριό Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη). Πάντως έχει την ίδια κίνηση περίπου με το γνωστό Πατρούνινο της Κ. Μακεδονίας με την διαφορά ότι έχει άλλο ύφος και ο ρυθμός του δεν είναι σε 11/8 αλλά σε 7/8 (του γνωστού συρτού καλαματιανού). Πρέπει να τονίσουμε ότι στα ορεινά Πιέρια δεν συναντούμε Μακεδονικούς ρυθμούς του τύπου Ραϊκου ή Σίρι σίρι ή Παναγιώτας (7/16), Πουσιτ-νίτσας (15/16) και Πατρώνας ή Στάγγαινας ή Μαρίας (11/16).
6.Τσανάκαλε (2/4 κοσμικό) - Τσανάκαλε είναι η Μάδυτος στον Ελλήσποντο). Αρκετοί χοροί Ελληνικοί έχουν Τούρκικα ονόματα και αυτό είναι λογικό και προφανές λόγω της μακροχρόνιας Τουρκοκρατίας. Μάλλον το όνομα το πήρε από ομώνυμο χορό της περιοχής γύρω από την Βέροια στον κάμπο. Χορεύεται περισσότερο στην Σφηκιά και μοιάζει με τον συρτό στα τρία με τη μόνη διαφορά που αντί για έξη κινήσεις εδώ συναντούμε δέκα κινήσεις από τις οποίες οι τέσσερις είναι άρσεις των ποδιών.
7.Του Κατσιάμπα (7/8 κοσμικό). Χορεύεται περισσότερο στα Ριζώματα. Συνοδεύεται από το ομώνυμο τραγούδι που αναφέρεται στον μακεδονομάχο Κατσιάμπα του Ρουμλουκιού. Μοιάζει με τον συρτό Καλαματιανό με την διαφορά ότι προστίθενται άλλες τέσσερις κινήσεις προς τα πίσω αριστερά μετά το 12άρι του γνωστού καλαματιανού συρτού.
8.Τσάμικος (3/4 κοσμικό). Χορεύεται σε όλα τα χωριά με πάρα πολλές μελωδίες. Είναι ελεύθερος χορός με αυτοσχεδιασμούς του πρώτου. Παρόλα αυτά έχει ένα τυπικό βηματισμό σε οκτώ κινήσεις με μία πίσω μπρος κίνηση (κινητικό μοτίβο) που είναι χαρακτηριστικό της περιοχής, που θα το δούμε παρακάτω. Μόνο το τσάμικο με την μελωδία Στέλλα το συναντήσαμε με διαφορετικό βηματισμό στα Ριζώματα
9.Πίσω μπρος (2/4 κοσμικό και τελετουργικό). Χορεύεται σε όλα τα χωριά. Τον βαφτίζουμε πίσω μπρος λόγω ενός κινητικού μοτίβου που το συναντούμε ακόμα και στον τσάμικο. Χορεύεται σε όλα τα χωριά με πάρα πολλά τραγούδια όπως και ο σβαρνιστός.
10. Σβαρνιστός (2/4 κοσμικό και τελετουργικό). Χορεύεται σε όλα τα χωριά, περισσότερο όμως το παρατηρήσαμε στα Ριζώματα. Τον ονομάσαμε έτσι γιατί σε αυτόν έχουμε 7 βήματα «σβαρνιστά». Αυτά τα βήματα, πού είναι απλά, τα χρησιμοποιούν σε πολλά χορευτικά τραγούδια για να μην κουράζονται (είναι σαν να περπατάνε). Τα βήματα μοιάζουν λίγο με τα Θεσσαλικά σεργιάνια και τα βλέπουμε να χρησιμοποιούνται επίσης στο τραγούδι «Τα καράβια τα ζαγοριανά» από τη Μαγνησία Θεσσαλίας.
Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα τραγούδια να χορέψουν σβαρνιστό χορό, απλώς εκείνη την ώρα αποφασίζουν αν το χορό θα τον χορέψουν με βήματα στα τρία ή πίσω μπρος ή σβαρνιστό. Αυτό εξαρτάται από αυτόν που αρχίζει τον χορό. Άλλωστε ο ρυθμός δεν διαφέρει, όλα σχεδόν είναι σε 2/4 ή 4/4.
11.Φούρλα (2/4 κοσμικό). Χορεύεται σε όλα τα χωριά. Αυτός ο χορός δεν είναι τίποτε άλλο από την Μακεδονική γκάιντα, όπου ο πρωτοχορευτής ξεκινάει πρώτα αργά και κατόπιν, στην γρήγορη αγωγή (ταχύτητα), κάνει φούρλες (στροφές), κτυπήματα των χεριών και καθίσματα αυτοσχεδιάζοντας επιδεικνύοντας τη χορευτική του δεινότητα. Έχουμε πολλές μελωδίες στον χορό αυτό. Συνήθως η Φούρλα χορεύεται σαν «γύρισμα» (τελείωμα) σε μια αργή μελωδία ή χορό με τον ίδιο ρυθμό. Επειδή πάντα σχεδόν ο ρυθμός είναι 2/4 σε όλα τα τραγούδια μπορούν να χορέψουν στο τέλος φούρλα.
Β. Πασχαλιάτικοι χοροί ( τελετουργικοί).
Οι Πασχαλιάτικοι χοροί είναι καθαρά τελετουργικοί και λέγονται μόνο την περίοδο αυτή. Έχουμε μια πληθώρα τραγουδιών σε όλα τα χωριά με κοινό ρεπερτόριο στην θεματολογία τους, με την μόνη διαφορά ότι το ίδιο τραγούδι αλλιώς τραγουδιέται και χορεύεται στο ένα χωριό και αλλιώς στο άλλο. Π.χ. αυτό συμβαίνει στο τραγούδι : Κάτω στα τσιαϊρια Αλλιώς το τραγουδάνε και το χορεύουν στο Δάσκιο και αλλιώς στα Ριζώματα. Οι ρυθμοί είναι συνήθως 4/4, 2/4, 7/4 και οι συνδυασμοί 7/4 και 4/4 στον ίδιο χορό ή τραγούδι όπως π.χ στην Μπηίνα στο Δάσκιο. Ο συνηθισμένος βηματισμός είναι σε 5 κινήσεις με μια παύση στο 5 ή στο 1, ανάλογα με τον χορευτή (χορός στα δύο).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Πασχαλιάτικοι χοροί στο Δάσκιο οι οποίοι έχουν ξεχωριστή κίνηση, περιπαιχτικό και συμβολικό αλλά και εθιμικό χαρακτήρα. Ξεχωριστή θέση έχει το τραγούδι στους χορούς αυτούς.
Μωρί Περδίκα (πλεχτός διπλός χορός). Είναι σε δύο ρυθμούς. Στην αρχή είναι πλεχτός και τραγουδιέται αργά, θα λέγαμε χωρίς ρυθμό όπως τα επιτραπέζια τραγούδια. Υπάρχει μια μπρος και πίσω μετακίνηση των πλεγμένων χορευτών και στο δεύτερο μέρος χορεύεται όπως τα άλλα πασχαλιάτικα σε (4/4 και σε 5 κινήσεις-στα δύο) και γίνεται διπλός, αφού οι χορευτές ξεμπλέκονται. Μοιάζει σχηματικά, καταπληκτικά θα λέγαμε με τον σαρακατσάνικο Διπλό χορό. Η ύπαρξη αυτού το χορού μας ισχυροποιεί την πεποίθηση του αείμνηστου Ευάγγελου Στεφανόπουλου, ο οποίος στο βιβλίο του «Δάσκιον Ιστορία λαογραφία» υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι Δασκιώτες είναι σαρακατσάνικης καταγωγής.
Άντε μωρ Λουλιά (περιπαιχτικό 2/4 σε 5 βήματα-στα δύο). Σε αυτόν τον χορό γίνεται μια αναπαράσταση της κοινωνικής ζωής, όσον αφορά στη σχέση πεθεράς και νύφης, όπου η πεθερά πιέζει την νύφη να κάνει δουλειές στο τέλος, όμως, την αφήνει ελεύθερη να πάει να χορέψει. Υπάρχουν δύο γυναίκες στο εσωτερικό του κύκλου μόνες τους, που χωρίς να πιάνονται χορεύουν και τραγουδούν με μαντήλια στα κεφάλια τους. Στο σημείο που όλος ο κόσμος, που χορεύει στον κύριο κύκλο, λέει στο τραγούδι «βάρτα καταγής», οι δύο γυναίκες πιάνουν τα μαντήλια από το κεφάλι τους και τα ρίχνουν κάτω στο έδαφος.
Σιρβηρό γαϊτάνι (εθιμικό 2/4 σε 5 βήματα-στα δύο ). Με το τραγούδι αυτό τελείωναν συνήθως τους Πασχαλιάτικους χορούς. Χορεύανε συγκαθιστά αλλά στον κύκλο, δηλαδή δεν πιάνονταν από τα χέρια, ανακατεμένοι άντρες και γυναίκες, οι γυναίκες είχαν μαντήλια στα χέρια τους που τα ανέμιζαν στο ένα χέρι και οι άντρες είχαν κομπολόγια και τα έπαιζαν και λέγανε το ομώνυμο τραγούδι. Σιρβηρό γαϊτάνι σημαίνει το ασημένιο γαϊτάνι (μεταξωτό κορδόνι για την διακόσμηση φορεμάτων). Στην ουσία ο σκοπός όλου του εθίμου ήταν να προξενέψουν και να ζευγαρώσουν τα νέα παιδιά και κορίτσια που ήταν στον χορό λέγοντας συμβολικά λόγια και υποδει-κνύοντας σε κάθε στροφή του τραγουδιού και κάποιο από τα παιδιά.
Γιάννης Τσιαμήτρος
(εκπ/κός – χοροδιδάσκαλος)
