ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (ΔΗΜΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ)

8^ο Διεθνές Συνέδριο για την έρευνα του χορού

Δράμα, 13-17/7/94

Επιστημονική ανακοίνωση με θέμα :

Οργάνωση και διδακτική των ελληνικών λαϊκών χορών στην παιδική ηλικία

Γιάννης Δήμας & Δάφνη Ιακωβάκη - Δήμα

 (Η δημοσίευση της εργασίας γίνεται κατόπιν αδείας των συγγραφέων)

Ο χορός είναι ένα κοινωνιολογικό φαινόμενο που παλιότερα μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, από τον γεροντότερο στο νεότερο μέσα από την ίδια τη ζωή.

Σήμερα όμως με την αστικοποίηση της ζωής, οι συνθήκες αυτές άλλαξαν και τον ρόλο αυτό της μετάδοσης του παραδοσιακού χορού ανέλαβαν συγκεκριμένα άτομα, γνώστες ή μη γνώστες του παραπάνω αντικειμένου.

Στην εποχή του 2000, στο σύγχρονο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και στην εποχή της εξειδίκευσης, ο ειδικευμένος καθηγητής Φυσικής Αγωγής καλείται να παίξει πρωτεύοντα ρόλο σ' αυτό, γιατί ως μελετητής του ιδιαίτερα σημαντικού αυτού αντικειμένου (για την ιστορία μιας πολιτισμικής ομάδας ανθρώπων ή και ακόμη ενός ολόκληρου έθνους) είναι φορέας πολιτισμού, είναι φορέας παιδείας.

Για να αποτελέσει ο λαϊκός χορός πραγματικό και ουσιαστικό στοιχείο εκπαίδευσης, θα πρέπει να οργανωθεί σε βάση καθαρά εκπαιδευτική και με προγραμματισμό διδασκαλίας σε χρονοδιάγραμμα τουλάχιστον 4 (τεσσάρων) ετών, όπου θα πρέπει να παρέχονται όλες οι βασικές γνώσεις.

Η συμπλήρωση όμως άλλων 3 ετών βοηθά στη χορευτική ωρίμανση και στη δυνατότητα έκφρασης, της τοπικής λαογραφικοχορευτικής προσωπικότητας μιας συγκεκριμένης περιοχής.

Για το λόγο αυτό θα πρέπει, οι θεματικές (χορευτικές) ενότητες να κατανεμηθούν έτσι, που να αποτελούν αλυσίδα και σκάλα πάνω στο προαναφερόμενο χρονοδιάγραμμα διδασκαλίας. Πολύ δε περισσότερο στο ετήσιο-μηνιαίο-εβδομαδιαίο και ημερήσιο διδακτικό πρόγραμμα.

Η βασική αλυσιδωτή και κλιμακωτή κατανομή των τάξεων μάθησης ή καλλίτερα των τμημάτων μάθησης έχει ως εξής:

Τμήμα μουσικοκινητικής αγωγής.	6-7 ετών
Τμήμα ρυθμικής & χορευτικής αγωγής.	7-8 ετών
Τμήμα βασικής εκμάθησης χορών.	9-10 ετών
Τμήμα εμπέδωσης χορών.	10-12 ετών
(Οι παραπάνω ηλικίες 6-12 ετών είναι του Δημοτικού Σχολείου)
Τμήμα εκδηλώσεων παίδων (Γυμνάσιο).	13-15 ετών

Ανάλυση προγραμματισμού θεαματικών ενοτήτων για κάθε τμήμα ξεχωριστά

1^ο Τμήμα μουσικοκινητικής αγωγής

Η βασική θεματική ενότητα διδασκαλίας είναι τα παιγνιδίσματα με ποικιλία μελωδιών και ρυθμού.

Ο/Η εκπαιδευτικός αμέσως με την πρώτη του/της επαφή με τα μικρά αυτά παιδιά, θα πρέπει να γίνει ένα μαζί τους, αρχίζοντας τη διδασκαλία στην ίδια παρέα σε κύκλο με όλα τα παιδιά κάτω στο χαλί ή στα καρεκλάκια.

Το χρώμα της φωνής και το ντύσιμό του/της θα πρέπει νά' ναι ανάλογα με το πνεύμα των παιδιών.

Η συζήτηση νά' ναι ελεύθερη και αόριστη για θέματα που αφορούν το πρωινό τους φαγητό, ή την αγαπημένη τους εκπομπή των κινουμένων σχεδίων στην T.V...

Ενώ γίνονται όλες αυτές οι διάφορες συζητήσεις, απ' το κασετόφωνο που είναι στο βάθος της αίθουσας, μπορεί να ακούγεται μια μελωδία γνωστή ή όχι τόσο γνωστή στα παιδιά. Δεν μας απασχολεί η μουσική και ο ρυθμός προς το παρόν, αλλά η συζήτηση και η ζεστή ψυχική επαφή με τους εκκολαπτόμενους μαθητές.

Στη συνέχεια και στη ροή των μαθημάτων ο/η εκπαιδευτικός, ενώ μιλάει για το θέμα της, μπορεί να αρχίσει να κινεί το σώμα της ή την παλάμη της σιγά-σιγά στο ρυθμό της μελωδίας που ακούγεται απ' το βάθος της αίθουσας και στα κενά της συζήτησης.

Παρατηρούμε λοιπόν εδώ (όπως είναι γνωστό στους παιδαγωγούς) τα παιδιά να κάνουν το ίδιο χωρίς να τους το ζητήσουμε. Βασικά εδώ σ' αυτές τις ηλικίες δουλεύουμε με γνώμονα και σκεπτικό το εξής: Κάνε ό,τι κάνω.

Για τη μεθοδολογία της διδασκαλίας πρέπει να αναφέρουμε και το εξής:

Πρέπει να γίνει προοδευτικό πέρασμα απ' τη μελωδία στο ρυθμό εκφράζοντάς τον με κίνηση, είτε χτυπώντας απλά παλαμάκια, είτε χτυπώντας παλαμάκια με ενδιάμεσο χτύπημα ενός άλλου μέρους του σώματός μας, π.χ του μηρού ή του γονάτου. Είτε χτυπώντας παλαμάκια στους τρεις πρώτους χρόνους, αφήνοντας τον 4ο στον αέρα.

Δηλαδή να οδηγήσουμε τους μαθητές να κατανοήσουν προοδευτικά την αλλαγή των ρυθμών και κυρίως αυτών που έχουν απότομα σταματήματα π.χ Τζίτζιρας-Κοφτός-Ποδαράκι.

Χρησιμοποιούμε επίσης και μουσικά κομμάτια και τραγούδια λαϊκής και ποπ μουσικής.

Βασικός μας στόχος είναι να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τη μουσική και το ρυθμό και κυρίως τα συγκεκριμένα μουσικά κομμάτια που θα τα χρειασθούμε αργότερα.

Γενικά δίνουμε στους νέους μας αυτούς μαθητές ελεύθερες κινήσεις. Κινήσεις που γίνονται βασικά στο χώρο. Μπορούμε να περάσουμε και σε μια ελεύθερη μορφή κίνησης σε συγκεκριμένο χώρο, όπως είναι ο χορευτικός κύκλος, χωρίς όμως να έχουμε ιδιαίτερες απαιτήσεις.

2ο Τμήμα Ρυθμικής και Χορευτικής Αγωγής

Βασικά εδώ διδάσκουμε κάτι πιο συγκεκριμένο απ' ότι στο προηγούμενο τμήμα. Κατ' αρχήν οριοθετούμε τις κινήσεις τους, σε ένα συγκεκριμένο χώρο που είναι ο χορευτικός κύκλος. Διδάσκουμε διάφορες χορευτικές κινήσεις που στηρίζονται στα βήματα απλών χορών. Έτσι οι μικροί μαθητές μαθαίνουν τις τέσσερες βασικές μετακινήσεις πάνω στο χορευτικό κύκλο. 

Δηλαδή (Σ.χ 1)

Και σιγά-σιγά τη σωστή θέση που πρέπει να έχει το σώμα κατά τη στιγμή παρουσίασης ενός χορού. Για να γίνουν όμως κατανοητά όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητη η διαγράμμιση του χορευτικού κύκλου στο δάπεδο της αίθουσας. (σχήμα 2).

 Ακόμη μπορούμε να έχουμε και δύο χορευτικούς κύκλους ομόκεντρους φυσικά για περισσότερη βοήθεια σε ορισμένες περιπτώσεις.

 Έτσι οι εκκολαπτόμενοι τώρα μαθητές-χορευτές μπορούν να κινούνται σε συγκεκριμένο χώρο και με συγκεκριμένη κατεύθυνση. Επίσης ο διπλός κύκλος βοηθά (πολύ αργότερα βέβαια), τη χορευτική παράταξη "διπλοκάγγελο".

Περνάμε λοιπόν σιγά-σιγά στη διδασκαλία απλών και μεμονωμένων βημάτων ενός χορού χωρίς να μας ενδιαφέρει το σύνολό τους, πολύ περισσότερο οι φιγούρες τους.

Μπορεί αυτά τα δύο πρώτα τμήματα που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα να λειτουργήσουν στην ανάγκη και μαζί. Δηλαδή: Αντί να έχουμε 1^ο τμήμα Μουσικοκινητικής Αγωγής και 2^ο τμήμα Ρυθμικής και Χορευτικής αγωγής, τα λειτουργούμε μαζί σαν τμήμα Μουσικοκινητικής και Ρυθμικοχορευτικής Αγωγής, ιδίως τον πρώτο καιρό ίδρυσης μιας Σχολής Λαϊκών Χορών.

Με την πάροδο όμως του χρόνου και σύμφωνα πάντα με τις δυνατότητες, σίγουρα τα πράγματα είναι καλλίτερα όταν εξειδικεύονται.

3ο Τμήμα Βασικής Εκμάθησης Χορών

Στο τμήμα αυτό εγγράφονται παιδιά που έχουν φοιτήσει στα δύο προηγούμενα τμήματα. Μπορεί όμως να κάνουμε και εγγραφή παιδιών που δεν έχουν παρακολουθήσει τα δύο προηγούμενα τμήματα.

Η ηλικία των μαθητών εδώ είναι 9 και 10 ετών. Δηλαδή μαθητές τάξεων Γ' και Δ' του Δημοτικού Σχολείου. Εδώ, λόγω του ότι δεχόμαστε και μαθητές που δεν έχουν καμιά ρυθμική ή χορευτική προεκπαίδευση, αναγκαστικά τον πρώτο καιρό ασχολούμαστε με την επανάληψη βασικών ρυθμικών και χορευτικών ασκήσεων τόσο, όσο ο υπεύθυνος διδάσκων αισθανθεί ότι τα μικρά αυτά παιδιά είναι σε θέση να δεχθούν τη βασική εκμάθηση απλών βημάτων κάποιων χορών.

Στην ηλικία αυτή σύμφωνα με την επιστήμη της Φυσικής Αγωγής και σύμφωνα με την εμπειρία μέσα απ' τη διδασκαλία των ελληνικών χορών, τα παιδιά είναι σε θέση να έχουν:

1.       Μια πολύ καλή ανατομική ισορροπία στα πόδια τους.

2.       Μυϊκή προσαρμογή.

3.       Σχετικά καλό αυτοέλεγχο των κινήσεων.

4.       Πολύ δε περισσότερο να ξεχωρίζουν το δεξί απ' το αριστερό πόδι.

Εδώ ενδιαφερόμαστε εκ νέου για τη σωστή ανατομική στάση πάνω στο χορευτικό κύκλο και προσοχή κυρίως στη στάση του καθενός σε σχέση με τους άλλους στη χορευτική ομάδα.

Πλήρες ξεκαθάρισμα των κινήσεων. Κίνηση προς τη φορά του χορού (εμπρός) με μέτωπο ή πλάτη. Κίνηση προς την αντίθετη φορά του χορού (πίσω) με μέτωπο ή πλάτη. Κίνηση προς τα μέσα, το κέντρο του κύκλου, με ταυτόχρονο κλείσιμο του χορευτικού κύκλου. Κίνηση προς τα έξω, δηλαδή άνοιγμα του χορευτικού κύκλου.

4ο Τμήμα Εμπέδωσης Χορών

Εδώ τα παιδιά είναι πιο ώριμα και από πλευράς ηλικίας και από πλευράς κινητικών εμπειριών και έτσι μπορούν πιο εύκολα να εμπεδώσουν τον κάθε γνωστό ήδη αλλά και νεοδιδασκόμενο χορό ακόμη.

Βασικά εδώ μπορούν να μάθουν να δίνουν έκφραση στα βασικά χορευτικά βήματα και από εκεί και πέρα να εκφράσουν και το δικό τους εσωτερικό κόσμο με το χορό.

Σαν στοιχείο για έκφραση του εσωτερικού τους κόσμου εδώ χρησιμοποιούμε για διδασκαλία χορούς που χορεύονται ελεύθερα, όπως συγκαθιστοί και ξεκοπάρικοι ρυθμοί - Μπεράτια κ.λ.π.

Ποτέ μα ποτέ δε σταμπάρουμε σε ενιαία κίνηση αυτούς τους χορούς. Διδάσκουμε το βασικό τους βήμα με κάθε λεπτομέρεια, αναλύοντας την κάθε στάση των ποδιών και του σώματος και από κει και πέρα, χορεύει ελεύθερα στο χώρο ο καθένας και ποτέ στη νοητή ευθεία όπως συνηθίζεται δυστυχώς από πολλά χορευτικά συγκροτήματα σήμερα.

Εδώ βλέπουμε (Σχήμα 4) την κλασική χορευτική παράταξη. Ο πρωτοχορευτής μπροστά και όλοι οι άλλοι ακολουθούν. Μπορούμε με μια απλή αλλαγή να πετύχουμε σε λιγότερο χρόνο, πολύ περισσότερα και καλλίτερα αποτελέσματα από πλευράς μάθησης.

Να κάνουμε το εξής:

Χωρίζουμε τους μαθητές μας, (που θα πρέπει να΄ναι μέχρι 20 για κάθε τμήμα διδασκαλίας) σε 4 μικρότερες ομάδες των 5 ατόμων. Όπως είναι γνωστό η διάρκεια της διδακτικής ώρας είναι 45'.

Καλωσόρισμα μαθητών - παρουσιολόγιο - εισαγωγή και διευκρινίσεις για την συγκεκριμένη διδακτική ενότητα της ανάλογης ημερήσιας διδασκαλίας, χρειαζόμαστε τουλάχιστον 5'-7'.

Αν αφαιρέσουμε αυτό το χρόνο 45'-7'=38'.

Αν υπολογίσουμε ότι ο μέσος όρος της χρονικής διάρκειας της μουσικής των χορών είναι περίπου 2'.30". Αυτόματα συμπεραίνουμε ότι 38':2'.30"=15'. Δηλαδή 15 μουσικά κομμάτια =15 χοροί.

Εννοείται ότι χρησιμοποιούμε κασετόφωνο με αυτόματο ανιχνευτή της σειράς των τραγουδιών.

Στην εικόνα που βλέπουμε (Σχήμα 5) όπως είπαμε χωρίσαμε τους μαθητές σε 4 ομάδες των 5 ατόμων. Με το σκεπτικό ότι σε κάθε χορό αλλάζει ο πρωτοχορευτής και πηγαίνει στο τέλος της χορευτικής του ομάδας δίνεται η δυνατότητα σε κάθε μαθητή χορευτή να περάσει απ' όλες τις θέσεις τουλάχιστον τρεις φορές, κατά τη διάρκεια της ίδιας διδακτικής ώρας.

Ενώ με τον κλασικό τρόπο διδασκαλίας θα περνούσε μία φορά από την πρώτη θέση και μόνο αν εφαρμόζεται η μεθοδολογία εναλλαγής του πρωτοχορευτή, που συνήθως δε γίνεται ούτε αυτό. Παρά μόνο, σέρνει ένας τον χορό και οι άλλοι ακολουθούν. Επιπλέον με το διαχωρισμό αυτό σε υποομάδες δίνεται η δυνατότητα στο διδάσκοντα να ταξινομήσει τις ομάδες ανάλογα με την ανατομικότητα των παιδιών και ανάλογα με το βαθμό αντίληψης και ικανότητας. Ακόμη να δημιουργήσει ένα θεμιτό συναγωνισμό για την καλύτερη ομάδα, στο κάθε μάθημα.

Τώρα με την προτεινόμενη μεθοδολογία προάγονται και αναδεικνύονται οι δυνατότητες του κάθε μαθητή χορευτή.

Όπως: η πρωτοβουλία, ο δυναμισμός και η σιγουριά, η ικανοποίηση της προσωπικής προβολής, η συνεργασία και αλληλοβοήθεια, η κοινή συναίσθηση γι΄ αυτό που κάνουν. Ακόμη η έκφραση του εσωτερικού κόσμου, η αισθητική καλλιέργεια και η προσωπική δημιουργία. Δηλαδή στοιχεία που προάγουν τη Κοινωνικότητα και ταυτόχρονα τη Μοναδικότητα της προσωπικότητας του κάθε παιδιού.

Βιβλιογραφία

1.       Δήμας Ηλίας: Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί.

2.       Δήμας Ιωάννης: Ο χορός ως κοινωνιολογικό φαινόμενο και ως μέσον εκ-
παίδευσης στην Α/θμια εκπαίδευση - πρακτικά 1ου διεθνούς συνεδρίου λαϊκών
χορών. Λάρισα 1987.

3.       Δήμας Ιωάννης: Προτάσεις για την οργάνωση ομοσπονδίας ελληνικών πα-
ραδοσιακών χορών - πρακτικά 2ου διεθνούς συνεδρίου λαϊκών χορών. Λάρισα
1978.

4.       Δήμας Ιωάννης: Σημειώσεις από σεμινάρια: " Η διδασκαλία των ελληνικών
λαϊκών χορών στο δημοτικό σχολείο" 10 Τρίκαλα 1986 , 20 Καρδίτσα 1987.

5.       Δήμας Ιωάννης: Σημειώσεις από σεμινάρια: “ Η διδασκαλία των ελληνικών
παραδοσιακών λαϊκών χορών στο χθες και το σήμερα. 10: Σχολή χορών Martin
Wanke tanzpedagoge - Munchen DEUTSCHLAND 1993. 20 : Ελληνική κοινότητα -
πολιτιστικοί σύλλογοι - περιοχής Ontario Toronto KANADA 93.

6.       Εμμανουήλ Κώστας: Η διδακτική της Φυσικής αγωγής. Αθήνα 1983.

7.       Mancini Stefano: L' attivita psichomotoria al1 eta infantile. Roma 1982.

8.       Παναγιωτίδου Αναστασία: Η μουσική κίνηση. Μουσικοπαιδαγωγικές μέθο-
δοι. Σχέσεις μουσικών και κινητικών φαινομένων. Εκδόσεις Τέλεθρον.

9.       Πραντζίδης Γιάννης: Στοιχεία του ύφους των ελληνικών παραδοσιακών
χορών και η διατήρησή τους κατά τη διδασκαλία. Πρακτικά 7ου διεθνούς συνε-
δρίου λαϊκών χορών. Πορταριά 1993.

10.   Ράφτης, Αλκής: Προτάσεις για την αναβάθμιση της διδασκαλίας των δη-
μοτικών χορών. Πρακτικά 7ου διεθνούς συνεδρίου λαϊκών χορών. Πορταριά
1993.

11.   Σερμπέζης, Βασίλης: Η διδασκαλία του παραδοσιακού χορού σε παιδιά.
Η καταλληλότερη ηλικία. Πρακτικά 2ου διεθνούς συνεδρίου Φυσικής αγωγής και
Αθλητισμού. Κομοτηνή 1994.

12.   Χιώτης, Νικολάος: Η κοινωνική τάξη και η συμπεριφορά του παιδού. Τρίκαλα 1984.