ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ

Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου 2012

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ



Οι ρίζες του δημοτικού τραγουδιού όσο και αν αυτό φαίνεται ότι είναι δημιούργημα των νεώτερων χρόνων, προχωρούν βαθειά στο παρελθόν. Κατά την άποψη των Φ. Ανωγειανάκη  και Στ. Κυριακίδη οι αρχές του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού ανιχνεύονται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και συγκεκριμένα στις ορχηστικές και παντομιμικές παραστάσεις, (τραγικός παντόμιμος-παράδοση θεάτρου) όπως αυτές διαμορφώνονται μέσα στις νέες κοινωνικές και πνευματικές συνθήκες ύστερα από τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Οι αρχές του δημοτικού τραγουδιού είναι ένα πρόβλημα με πολλές αφώτιστες ακόμη πλευρές και η προσπάθεια να ορίσουμε την εποχή της πρώτης τους σύνθεσης είναι και μάταιη και χωρίς επιστημονική σημασία. Ωστόσο  με βάση τα αδιαμφισβήτητα πορίσματα πάνω στο πρόβλημα, οι χρονολογίες που σημαδεύουν την εξέλιξη του δημοτικού τραγουδιού είναι η δημιουργία του ακριτικού τραγουδιού στον 9ο και 10ο αιώνα στις ανατολικές άκρες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, η άνθηση του ερωτικού τραγουδιού στα νησιά του Αιγαίου και της Κρήτης τον 15ο και 16ο αιώνα και η γέννηση του κλέφτικου τραγουδιού στην ηπειρωτική Ελλάδα μέσα στον 18ο αιώνα.

Ο C. Fauriel μας λέει: «Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν μια δημοτική ποίηση με όλη τη σημασία της λέξης, ακριβή και αληθή έκφραση του χαρακτήρα και της πνευματικής ανάπτυξης του Έθνους, την οποία κάθε Έλληνας αντιλαμβάνεται, κατανοεί και αγαπά. Ο κλάδος αυτός της ζωντανής ελληνικής ποίησης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί σε αυτόν μόνο βρίσκουμε τα περισσότερα στοιχεία των πεποιθήσεων και δεισιδαιμονιών, τα οποία οι αρχαίοι Έλληνες κληροδότησαν στους απογόνους τους. Τα σύγχρονα δημοτικά τραγούδια προήλθαν από την συνεχή μεταβολή των αρχαίων»   Η άποψη αυτή του Fauriel, αν και ορθή ως προς τις γενικές της αρχές, δεν μπορούσε στην εποχή του να στηριχθεί επαρκώς γιατί το αποδεικτικό υλικό που είχε στη διάθεσή του ήταν περιορισμένο.

Από τις έρευνες άλλων  σπουδαίων Ελλήνων  λαογράφων, όπως των Νικ. Πολίτη, Στιλ. Κυριακίδη, Γ. Μέγα, Γ. Σπυριδάκη, αποδείχθηκε ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλά λαϊκά τραγούδια που συνήθιζαν να τραγουδούν στην εργασία, τις γιορτές και τις κάθε λογής λαϊκές εκδηλώσεις τους. (o Ιμαίος, το τραγούδι των μυλωνάδων, ο αίλινος, το τραγούδι του αργαλειού, ο ίουλος, το τραγούδι του θέρου,  ο λίνος το τραγούδι του τρυγητού, το επιλήνιον, το τραγούδι κατά το πάτημα των σταφυλιών στο ληνόν = πατητήρι, ο βουκολιασμός, το τραγούδι των βοσκών,  η ύπαρξη «αγυρτικών» τραγουδιών από την εποχή του Ομήρου ακόμα   με αποτρεπτικό ή ευχετικό χαρακτήρα σχετικά με το μαρασμό και την αναγέννηση της φύσης όπως το τραγούδι Ειρεσιώνης στη Σάμο το Χελιδόνισμα στη Ρόδο  που τα βλέπουμε στα εποχικά νεοελληνικά τραγούδια κα στα κάλαντα, τα σκόλια αυτοσχέδια συμποσιακά τραγούδια, οι Καταβαυκαλήσεις δηλ αρχαία νανουρίσματα, η αλήτης τραγούδι στο παιχνίδι της κούνιας, ο ολοφυρμός-μοιρολόι πάνω στο νεκρό, οι κώμοι - τραγούδια σατιρικά στις γιορτές του Διόνυσου και άλλα πολλά).

Από τα τραγούδια αυτά ελάχιστα διασώθηκαν. Επίσης ως αξιόλογα στοιχεία που αποδεικνύουν τη σχέση με την αρχαιότητα, ο Στ. Κυριακίδης θεωρεί τα εξής:
Οι  λέξεις "τραγούδι", "παραλογή" και "καταλόγι". Η λέξη "τραγούδι" προέρχεται από τη λέξη "τραγωδία" η οποία ήδη από τον 10ο αιώνα μ.Χ. είχε λάβει τη σημασία του άσματος (τραγουδιού) ενώ η λέξη "παραλογή" ετυμολογείται πιθανότατα από την "παρακαταλογή" που δήλωνε είδος μελοδραματικής απαγγελίας. Η λέξη "καταλόγι" που σήμερα κατά περιοχές έχει διάφορες σημασίες όπως λ.χ. μοιρολόι, δίστιχο, "παροιμία", προέρχεται από την αρχαία λέξη "καταλογή" (ρήμα = καταλέγω) που σήμαινε αφήγηση, τραγούδι, μελωδική απαγγελία.
Οι  υποθέσεις μερικών τραγουδιών των οποίων ο πυρήνας θυμίζει αρχαίους μύθους συνηθισμένους στο θέατρο. Έτσι λ.χ. το θέμα του τραγουδιού "Ο γυρισμός του ξενιτεμένου" που είναι διαδεδομένο στην ποίηση των ευρωπαϊκών λαών, έχει σχέση με το επεισόδιο της αναγνώρισης του Οδυσσέα από την Πηνελόπη.
Η χρησιμοποίηση του δεκαπεντασύλλαβου ιαμβικού στίχου που πιθανότατα είναι εξέλιξη του αρχαίου ιαμβικού καταληκτικού τετράμετρου.


Επίσης, η μελωδία των δημοτικών τραγουδιών σε πολλές περιπτώσεις παραμένει αμετάβλητη στο πέρασμα του χρόνου, παρ' όλο που τα κείμενα αλλοιώνονται ή δέχονται επιρροές.
Η σύνθεση νέων μελωδιών δεν είναι εύκολη υπόθεση και γι' αυτό ο λαός συντηρεί τις παλιές μελωδίες και τις χρησιμοποιεί σε νέα τραγούδια. Πάνω στη μελωδία λ.χ. του ριζίτικου κρητικού τραγουδιού "Ο Διγενής Ψυχομαχεί κι η γης τονε τρομάσσει", τραγουδιούνται περισσότερα από πενήντα ριζίτικα τραγούδια διαφόρων εποχών.
Αλλά η επιμονή με την οποία ο ελληνικός λαός διατήρησε για χιλιάδες χρόνια τη γλώσσα, τα έθιμα και τις δοξασίες του σε συνδυασμό με τις επιστημονικές, λαογραφικές μελέτες, ενισχύουν την άποψη ότι στον πυρήνα της ελληνικής δημοτικής μουσικής επιβιώνουν αρκετά στοιχεία παλαιοτέρων εποχών.
Ορισμένοι σύγχρονοι πιστεύουν (Ερατοσθένης Καψωμένος κλπ) ο λαός κάτω από τους ποικίλους κινδύνους αλλοτρίωσης που αντιμετώπισε (φεουδαρχική κοινωνία, δεσποτική εξουσία, κλπ) δημιούργησε σταδιακά το δημοτικό τραγούδι το οποίο αντιπροσώπευε την έκφραση μιας περιθωριακής κοινωνίας που αγωνιζόταν να επιβιώσει και γιαυτό η κεντρική ιδεολογική του γραμμή  του όπως εκφράζεται στην παράδοση των ηρωικών προπαντός τραγουδιών είναι μια γραμμή αντιπαράθεσης προς την εκάστοτε επίσημη ιδεολογία.
Ωστόσο παρά την γενική επιφύλαξη σήμερα δεχόμαστε ότι ορισμένα τραγούδια με διαχρονικό χαρακτήρα δεν έπαψαν ποτέ να τραγουδιούνται στον ελληνικό χώρο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τεκμήριο αυτού του γεγονότος αποτελούν σήμερα ορισμένα εποχικά και εργατικά τραγούδια που τα λόγια τους έτυχε να διασωθούν σε αρχαία και μεσαιωνικά κείμενα (το χελιδόνισμα, τα ευχετικά μοτίβα των αγυρτικών τραγουδιών, το τραγούδι του μύλου) και τα οποία έχουν σχεδόν το ίδιο περιεχόμενο με τα αντίστοιχα νεοελληνικά.
Όπως και νάναι, το νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι έχει αναμφίβολα τις ρίζες του σε μια ορισμένη παράδοση λαϊκών τραγουδιών με υπερχρονικό χαρακτήρα, που ανάγεται στην αρχαιότητα.

Επιβιώσεις  του δημοτικού τραγουδιού.
Σήμερα δεν έχουμε δημιουργία  συνθέσεων δημοτικών τραγουδιών (αστική τάξη, βιομηχανική επανάσταση, τεχνολογία κλπ) ωστόσο υπάρχουν σε ορισμένα διαμερίσματα  της χώρας μας που  το δημοτικό τραγούδι είναι ζωντανό (η ύπαιθρος της Κρήτης, της Κύπρου, ορισμένα νησιά του Αιγαίου - Νάξος, Σίφνος, Κάρπαθος, τα ορεινά της  Πελοποννήσου, της Ρούμελης της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της Δυτική Μακεδονίας, της Θράκης κλπ) και τα είδη που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ζωτικότητα και από άποψη συντήρησης και από άποψη δημιουργίας νέων προσαρμοσμένων στα σύγχρονα δεδομένα είναι: Οι κρητικές μαντινάδες,  ερωτικά τραγούδια, σατιρικά ευτράπελα και βωμόλοχα τραγούδια με σύγχρονα θέματα,  ιστορικά (Μακεδονικός Αγώνας, Μικρασιατική καταστροφή, Αντίσταση κατά των Γερμανών, Εμφύλιος, τουρκική Εισβολή στην Κύπρο κλπ, ριζίτικα στην Κρήτη). Αυτό όμως δεν φτάνει  και η  βαθμιαία παρακμή των δημοτικών τραγουδιών είναι γεγονός.
Επίσης στον 20 αιώνα έχει δημιουργηθεί το ρεμπέτικο τραγούδι το οποίο είναι ένα άλλο είδος  λαϊκού τραγουδιού, αστικής καθαρά προέλευσης που εξέφραζε μια άλλη περιθωριακή κοινωνική ομάδα στις μεγάλες πόλεις. Αυτό το τραγούδι παρουσιάζει Μικρασιατικές επιδράσεις μορφοποιήθηκε στα αστικά κέντρα και τα λιμάνια της ελληνικής ανατολής και πέρασε στη Μητροπολιτική Ελλάδα γύρω στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα και με τους προσφυγικούς πληθυσμούς  καθιερώθηκε από το 1922 μέχρι και τη δεκαετία του 50 (Σμυρναίικο-καφέ αμάν, Κλασικό ρεμπέτικο-τεκέδες, Λαϊκό ρεμπέτικο - ταβέρνες).

Στην εποχή μας με τη αλλαγή των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών,  το ρεμπέτικο τραγούδι με τη σημερινή του εξέλιξη (αρχοντορεμπέτικο, λαϊκό ελαφρολαϊκό κλπ) κερδίζει ολοένα  και περισσότερο έδαφος σε βάρος του δημοτικού-το οποίο όπως είπαμε βρίσκεται σε παρακμή- και τείνει να το υποκαταστήσει ακόμα και στην ίδια τη κοιτίδα του, την ελληνική ύπαιθρο.




Τσιαμήτρος Γιάννης
(εκπ/κός-χοροδιδάσκαλος)