Ο ΜΗΝΑΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ο  ΙΟΥΛΗΣ  ΣΤΟ  ΛΑΟ  ΜΑΣ

   Ο μήνας Ιούλιος χρωστάει το όνομα του  στον αυτοκράτορα Ιούλιο Καίσαρα. Του άξιζε αυτή η τιμή, γιατί αυτός οργάνωσε το απέραντο κράτος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Επέβαλε ανάμεσα στα άλλα, το 46 π.Χ., ένα ενιαίο και ομοιογενές ημερολόγιο, το Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυσε στην Ελλάδα μέχρι το 1923.

    Ο ελληνικός λαός τον Ιούλιο τον λέει Αλωνάρη (καιρός αλωνισμού), Γυαλινό και Γυαλιστή ( Νάξο-Χίο γιατί  ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζουν) και στον Πόντο τον λένε Χορτοκόπο  (τότε κόβουν το χόρτο).   Το αλώνισμα ωστόσο, είναι το βασικό  περιεχόμενο και η εμπειρία του μήνα Ιούλη αλλά και οι κίνδυνοι που απειλούν αυτή την εποχή την νέα σοδειά που βρίσκεται πι στο τελευταίο στάδιο της επεξεργασίας της. Μετά το αλώνισμα και το λίχνισμα το σιτάρι είναι πλέον έτοιμο να μετρηθεί και να μπει στις αποθήκες  και αποτελεί για κάθε γεωργική οικογένεια την ελπίδα της για επιβίωση.

   Την εποχή αυτή  όπως μας λένε οι χωρικοί της Αρτοτίνας «σμίγουν τα δύο ψωμιά»: το παλιό με το καινούργιο. Είναι δύσκολη εποχή  γιατί σώνεται  η παλιά σοδειά και  ο γεωργός δεν έχει πεντάρα, είναι «πανί με πανί» όπως λένε. Γι αυτό ο σωρός του φρεσκοαλωνισμένου, φρεσκολιχνισμένου σιταριού είναι για τον γεωργό  το πιο πολύτιμο πράγμα  και πρέπει να το προφυλάξει από κάθε κακό. Κάθε τόπος έχει τα δικά του έθιμα και τις δοξασίες που συνδέονται με το σωρό του σιταριού και το πρώτο ψωμί που θα ζυμωθεί με το καινούργιο σιτάρι. Στην Θράκη το πρώτο ψωμί το κάνουν κουλούρι και το λένε τζιτζιροκούλουρο, γιατί το προσφέρουν στον τζίτζιρα, ο οποίος συνοδεύει με το τραγούδι του τους θεριστάδες και τους αλωνιστάδες.

  Το σωρό του σιταριού, συνήθως, τον σταυρώνουν και μπήγουν στη κορφή του ένα φτυάρι. Ύστερα προχωρούνε   στο μέτρημα, παίρνοντας τις προφυλάξεις που χρειάζονται  με τελετουργικό τρόπο για να μη τους πιάσει το μάτι.

   Στα αλώνια ο γεωργός πλήρωνε τα χρέη του σε είδος. Και πρώτα από όλα πλήρωνε το χρέος του στο κράτος - την δεκάτη - όπως έλεγαν παλιά, δηλαδή το 1/10 της σοδειάς του. Έρχονταν ο δεκατιστής (φοροεισπράκτορας) ο οποίος κρατούσε μια μεγάλη ξύλινη σφραγίδα και σφράγιζε. Από ότι έμενε έπρεπε να βγει το αγροφυλακιάτικο (έξοδα για αγροφύλακα), το παπαδικό, το νεροφοριάτικο (υδρονομείς), το αλωνιάτικο και το γυφτιάτικο (έξοδα γι τα σιδερένια εργαλεία). Ότι περίσσευε από τα ξικέματα (προηγούμενες αφαιρέσεις)  ο κακόμοιρος το κοφίνιαζε (αποθήκευε στα κοφίνια). Αν μάλιστα το σιτάρι ήταν σεμπρικό (αν καλλιεργούσε το χωράφι για λογαριασμό άλλου) και έπρεπε να μοιράσει  στα δύο, τότε φανταστείτε τι του έμενε.

  Ο λαός συνδέει τους κινδύνους που απειλούν τα χωράφια τη εποχή αυτή με διάφορες γιορτές : κίνδυνος φωτιάς με την γιορτή της Παναγίας της Βλαχέρνας στις 2 Ιουλίου, κίνδυνος βροχής και χαλαζιού με τη γιορτή του αγίου Κήρυκου στις 15 Ιουλίου και τον κίνδυνο να μη μαραθούν τα στάχυα με τη γιορτή της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου. Ο λαός «κρατάει» τις γιορτές αυτές, δηλαδή  δεν δουλεύει, γιατί νομίζει ότι οι μικροί αυτοί άγιοι θα θυμώσουν και θα τον τιμωρήσουν. Υπάρχουν πολλές παραδόσεις  τιμωρίας των γεωργών, γιαυτό άλλωστε και  την Παναγιά την Βλαχέρνα τη λέγανε Καψοδεματούσα, Καψοχεροβολού, Καψαλωνού και Βουλιάχτρα.

  Τον μήνα Ιούλιο εκτός από τους προηγούμενους κινδύνους υπάρχει και ο κίνδυνος της κάψας του ήλιου, της ξηρασίας αλλά και της ξαφνικής  και καταστρεπτικής νεροποντής. Οι κίνδυνοι αυτοί συνδέθηκαν με τη γιορτή του προφήτη Ηλία στις 20 του μήνα. Η ιδιότητα  αυτού του αγίου  ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών κληρονομήθηκε, λένε, από τον  νεφεληγερέτη Δία, τον κύριο δηλαδή του ηλίου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων.

   Υπάρχουν επίσης και οι κίνδυνοι από τις αρρώστιες  και κυρίως οι θέρμες και η ελονοσία οι οποίες φουντώνουν με τη ζέστη. Οι άγιοι θεραπευτές που συμπαραστέκονται στους ανθρώπους και τους γιατρεύουν από τις αρρώστιες είναι για τον Ιούλιο οι εξής: Την 1^η Ιουλίου οι άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός («Αγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί, δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε ημίν», λέει η εκκλησία μας). Στις 26 Ιουλίου, της αγίας Παρασκευής η Αγία Παρασκευή φροντίζει για τα μάτια (τα μάτια υποφέρουν ιδιαίτερα στο αλώνισμα, το λίχνισμα από τον ήλιο και την κάψα). Στις 27 Ιουλίου  ο Αγιος Παντελεήμονας  γιατρεύει όλες τις αρρώστιες και τις αναπηρίες: «κουτσοί, στραβοί στον άγιο Παντελεήμονα» λέει ο λαός.

Πως πετυχαίνεται η θεραπεία ή αλλιώς πώς μεταδίδεται η χάρη του αγίου στον άρρωστο; Υπάρχουν διάφορες λύσεις. Στην Κίο της Βιθυνίας, στην Μικρά Ασία, όποιος είχε πόνο πήγαινε στον άγιο Παντελεήμονα και έπαιρνε ένα αφιέρωμα από την εικόνα του και το κρεμούσε στο δικό του εικονοστάσι. Το είχε εκεί ώσπου γίνονταν καλά. Έπειτα, έκανε και αυτός ένα όμοιο αφιέρωμα και πήγαινε και τα κρεμούσε πια και τα δυο στο άγιο Παντελεήμονα. Εδώ όπως είναι φανερό το μέσο με το οποίο πετυχαίνεται η μετάδοση της χάρης του αγίου στον άρρωστο είναι το αφιέρωμα που μεταφέρεται από την εκκλησία στο σπίτι.

  Ένας άλλος τρόπος, τώρα, μετάδοσης της χάρης ενεργεί αντίστροφα με την Αγία Μαρίνα. Δηλαδή δεν μεταδίδεται η χάρη του αγίου στον άρρωστο, αλλά, αντίθετα, ο άρρωστος ρίχνει  από πάνω του, την αρρώστια και την αναθέτει στον άγιο. Για παράδειγμα  στη Σωζόπολη της  Βορειο-ανατολικής  Θράκης, όπως και σε άλλες περιοχές πίστευαν ότι η Αγία Μαρίνα θεραπεύει τις αρρώστιες και κυρίως τη θέρμη: Μετά την εκκλησία την ημέρα της γιορτής αυτής πήγαιναν στο δέντρο της αγίας Μαρίνας, που βρίσκονταν σε πηγάδι. Το δέντρο ήταν πελώριο και είχε  στα κλαδιά του πολλών ειδών χρωματιστά παρδαλά κουρέλια, τα οποία τα δένανε οι άρρωστοι, γιατί πίστευαν ότι εκεί αφήνανε την αρρώστια τους. Αυτό το ιερό δέντρο με τα παρδαλά κουρέλια, που αντιπροσωπεύουν τις αρρώστιες που αφήνουν πάνω οι άρρωστοι, είναι μι αρκετά συνηθισμένη εικόνα στο τοπίο της ελληνικής υπαίθρου. Σε πολλά μέρη οι άρρωστοι κοιμούνται κιόλας κάτω από το δέντρο ή χρησιμοποιούν το νερό που τρέχει πολλές φορές στη ρίζα του και το οποίο θεωρείται αγίασμα.

 
Αυτοί οι τρόποι θεραπείας  που αναφέραμε στηρίζονται στη δημιουργία μιας προσωπικής, θα λέγαμε, σχέσης το αρρώστου με τον άγιο θεραπευτή. Η σχέση αυτή δημιουργείται με την χρήση ενός  υλικού ενδιάμεσου, που μπορεί να είναι,  είτε ένα κουρέλι, είτε νερό, είτε τρίχες της κεφαλής είτε αφιέρωμα στην εικόνα του αγίου.

   Εκτός από αυτές τις ατομικές σχέσεις  συμβαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδας  να δημιουργείται μια συλλογική σχέση με τον άγιο, μια σχέση δηλαδή όπου ολόκληρο το χωριό μετέχει στην ευεργετική επίδραση του αγίου. Το μέσο με το οποίο πετυχαίνεται αυτή η μετάδοση  της ευεργετικής ιδιότητας του αγίου σε όλους τους χωριανούς είναι η θυσία ενός ζώου, συνήθως ταύρου ή κριαριού.

   Στην Ήπειρο και σε άλλα πολλά μέρη η παράδοση λέει πως αρχικά θυσίαζαν ένα ελάφι, που το στελνε ο ίδιος ο άγιος. Μια φορά όμως, οι πανηγυριστές δεν περίμεναν να ξεκουραστεί το ελάφι και το έσφαξαν αμέσως μόλις ήρθε. Από τότε το ελάφι δεν ξαναφάνηκε.

Πηγή : Οι δώδεκα μήνες –τα λαογραφικά ,Αλκη Κυριακίδου -Νέστορος

(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΛΑΟΣ Βέροιας στις 11/7/2009)

Τσιαμήτρος Γιάννης

Εκπ/κός- χοροδιδάσκαλος