ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ

Σύντομη αναδρομή στον ελληνικό χορό μέχρι σήμερα

Στην  αρχαιότητα η διδασκαλία του χορού θεωρείτο ουσιαστικής εκπαιδευτικής σημασίας, ένας τρόπος ολοκλήρωσης του πνεύματος και του σώματος. Αποτελούσε δε έναν ουσιαστικό κομμάτι της στρατιωτικής και θρησκευτικής εκπαίδευσης. Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα ο χορός αποδυναμώθηκε λόγω της αρνητικής επίδρασης της Χριστιανικής  Εκκλησίας σε αυτόν. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκε. Στην εποχή της Τουρκοκρατίας και μετά, όπου και αναπτύχθηκε η πλειοψηφία των  ελληνικών παραδοσιακών χορών, ο ρόλος του χορού ήταν περισσότερο ένας τρόπος ενθάρρυνσης της κοινωνικής συνοχής.   Βέβαια ο χορός, τότε, αποτελούσε  αναπόσπαστο κομμάτι  της ζωής  του λαού και μέσο  κοινωνικής ανάδειξης.  Δεν είχε μόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα αλλά και τελετουργικό (αρραβώνας, γάμος, έθιμα, κλπ), μερικές φορές  μάλιστα, αποτελούσε και την κορυφαία εκδήλωση της κοινότητας (τρανός χορός έξω από την εκκλησία του πολιούχου Αγίου ή στην πλατεία του χωριού). Αυτό το πράγμα τώρα σπάνια συμβαίνει ή απλά αναβιώνεται. Και αυτό  γιατί έχουν πλέον αλλάξει οι συνθήκες  ζωής (αστικοποίηση, αστυφιλία, μαζικοποίηση, εμπορευματοποίηση, και γενικά αλλαγή του παραδοσιακού  τρόπου ζωής). Η κοινωνική πραγματικότητα είναι διαφορετική, έτσι έχει αλλάξει και η χορευτική ταυτότητα των Ελλήνων. Από την βιομηχανική επανάσταση και έπειτα το ρεπερτόριο του χορού  του νεοέλληνα έχει πάρει άλλες διαστάσεις - ευρωπαϊκοί χοροί (μάμπο, βαλς, ταγκό κλπ ) - μοντέρνοι χοροί, (lambada, twist, slow rock, disco, break-dance, rave, hip hop, techno κλπ) - λαϊκοί χοροί (σύγχρονα συρτο-τσιφτέλια, χασάπικα και ζεϊμπέκικα, κλπ) σε βάρος του γνήσιου  ελληνικού παραδοσιακού χορού.

Η θέση των παραδοσιακών ελληνικών χορών στην εποχή μας και ο  ρόλος που παίζουν πλέον είναι ο εξής: Μετά από μια δοκιμασία κατά την μεταπολεμική εποχή όπου για λόγους πολιτικούς υπήρχε προβολή των παραδοσιακών χορών, έχει πλέον γίνει σαφής η επανεκτίμηση της θέσης και του ρόλου τους. Θα λέγαμε πως για την πλειοψηφία της αστικής κοινωνίας ο ρόλος του χορού είναι μόνο ψυχαγωγικός. Σε πιο μικρές κοινωνίες με τα τοπικά πανηγύρια, που αναβιώνουν όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, οι δημοτικοί χοροί είναι το σπουδαιότερο μέσον κοινωνικής επαφής και διατήρησης μιας τοπικιστικής ταυτότητας. Πόσα, όμως, χωριά ζωντανεύουν κατά τη διάρκεια των μεγάλων πανηγυριών του καλοκαιριού, για να πέσουν σε ερήμωση αμέσως μετά; Και έχουμε τέλος τους Έλληνες του εξωτερικού και παλιννοστούντες, όπου οι δημοτικοί χοροί αποτελούν λόγος συνεύρεσης και επανασύνδεσης με την πατρίδα.

Σήμερα στην εποχή της ταχύτητας, της διάχυσης των ιδεών και του νέου τρόπου ζωής του ανθρώπου βιώνουμε μια νέα πραγματικότητα. Όμως στην καρδιά και στην ψυχή του Έλληνα είναι χαραγμένος βαθιά ο μακραίωνος λαϊκός πολιτισμός που εξακολουθεί να γαλουχεί, να διασκεδάζει και να συνοδεύει την κάθε χαρά και λύπη του. Στην προσπάθεια  διατήρησης και μεταβίβασης   του παραδοσιακού χορού, του τραγουδιού και της μουσικής στη νέα γενιά σημαντικό ρόλο παίζουν οι πολιτιστικοί σύλλογοι, το εκπαιδευτικό σύστημα, οι λαϊκοί οργανοπαίκτες και οι ίδιοι οι κάτοικοι της ελληνικής υπαίθρου, των ορεινών χωριών μας. Αυτοί που με την αγάπη τους, το πάθος και το  μεράκι διατηρούν και κοινωνούν μαζί μας την ιστορία  και την ταυτότητα μας μέσα από το χορό και το τραγούδι. Βέβαια στα αστικά κέντρα εκλείπουν οι παραδοσιακοί κάτοικοι, οι οποίοι κουβαλάνε   την παράδοση μέσα τους.

Στη ροή του 20ου αιώνα παρατηρούμε ένα μείγμα χορών και μουσικών που ακούγονται και χορεύονται, από το ρεμπέτικο μέχρι τα συρτο-λαϊκά και τα τσιφτετέλια. Αξίζει να σημειωθεί από τις πρόσφατες εξελίξεις ότι δημιουργήθηκαν πλέον πάρα πολλοί πολιτιστικοί χορευτικοί σύλλογοι (σωματεία) στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πάρα πολλές σχολές χορού, καθώς επίσης και σε αθλητικό επίπεδο την ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου Χορού Ελλάδας, καθώς και την προσπάθεια για ίδρυση Ελληνικής Ομοσπονδίας Αθλητικού Χορού. Επίσης, θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν πλέον Φεστιβάλ Χορού (Φεστιβάλ Αθηνών, Φεστιβάλ Καλαμάτας) καθώς και εβδομάδα Σύγχρονου Χορού, ενώ πολλές ανεξάρτητες ομάδες χορού, όπως η Ομάδα εδάφους του Δ. Παπαιωάννου κατάφερε να ξεπεράσει τα εθνικά σύνορα.

Οι νέοι σήμερα σε σχέση με τον χορό

Οι νέοι  σήμερα έχουν την δυνατότητα να  έρθουν σε επαφή με τους ελληνικούς χορούς στην Πρωτοβάθμια και Β/θμια εκπαίδευση (όχι σε πολύ μεγάλο βαθμό), στο Πανεπιστήμιο (περισσότερο στην ειδικότητα  παραδοσιακού  χορού στα ΤΕΦΑΑ), σε μαθήματα από δασκάλους παραδοσιακού χορού  διάφορων πολιτιστικών συλλόγων, σε παραστάσεις και φεστιβάλ  ελληνικών χορών, σε γάμους, γλέντια και πανηγύρια, σε κέντρα διασκέδασης, ακόμα και στα  ΜΜΕ κλπ. Ωστόσο, δεν μπορούμε  να ισχυριστούμε ότι η πλειοψηφία της ελληνικής νεολαίας ακολουθεί αυτόν τον δρόμο μέσα στην σύγχρονη πραγματικότητα. Είναι τόσα πολλά, διαφορετικά και ξενόφερτα  τα ερεθίσματα που ο σημερινός νέος δέχεται σε όλους τους τομείς (διασκέδαση, μόρφωση, μουσική, ντύσιμο, διατροφή κλπ), ώστε δεν μπορεί να διαθέσει χρόνο για τους ελληνικούς χορούς. Θα μπορούσαμε να τολμήσουμε να πούμε ότι , ένα  αρκετά μεγάλο ποσοστό των νέων μπορεί και να μην γνωρίζει  και  την ύπαρξή τους.

Πολλοί  παρομοιάζουν την παράδοση με μια συμπαθητική (γραφική) λαογραφική έκφραση που καταναλώνεται σε μικρές δόσεις και σε συγκεκριμένες στιγμές έως μια τέχνη ξεπερασμένη που αναφέρεται σε απαρχαιωμένες ή δύσκολες συνθήκες ζωής. Πως  μπορούμε  πείσουμε τους νέους, ότι  η ελληνική παράδοση μεταλαμπαδεύει από γενεά σε γενεά έναν άυλο θησαυρό, μια γόνιμη περιουσία που μπορεί να αγγίξει τον καθένα προσωπικά;  Σαν απάντηση θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής:

Την αλήθεια του δημοτικού τραγουδιού και των δημοτικών χορών την αισθάνεται κανείς, μόνο μέσα από τη ζωντανή επαφή και συμμετοχή. Οτιδήποτε άλλο, καταντάει απολιθωμένο μουσειακό είδος που δεν μας αγγίζει. Γι’ αυτό και η τηλεόραση μπορεί να συνέβαλε στο να δείξει τους δημοτικούς χορούς, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί κατά πόσο τους αναδεικνύει πραγματικά.  Λείπει εκεί η αυθόρμητη έκρηξη, η αναπήδηση του συναισθήματος. Έτσι θα  πρέπει να πάρουμε τον πιο δύσπιστο νέο  από το χέρι και  θα τον πάμε μια εκδρομή  ανά την Ελλάδα, να παρευρεθεί σε τοπικές γιορτές, να φάει, να πιει, να μπει στο χορό χωρίς να ξέρει τα βήματα, να νιώσει ρυθμούς και ήχους που δεν γνωρίζει. Να νοιώσει αυτό που ενώνει όλους τους παρευρισκόμενους. Ίσως έτσι πειστεί ότι η παράδοσή μας ζει.

Έχουμε δει πολλούς νέους, οι οποίοι  ενώ παλιότερα είχαν αποστροφή στον παραδοσιακό χορό, βρισκόμενοι όμως σε μια χορευτική διαδικασία, όχι αυτήν της εκμάθησης χορού, αλλά της συμμετοχής τους σε ένα πανηγύρι ή σε ένα  γλέντι, άλλαξαν την  προηγούμενη τους στάση απέναντι στον ελληνικό χορό, μυήθηκαν σε αυτό το συναίσθημα που βγαίνει από τον παραδοσιακό χορό. Έχουμε, επίσης, δει αρκετούς νέους  να απολαμβάνουν αυτήν την αίσθηση  και να λένε ανεπιφύλακτα και απλά : Μου αρέσει που χορεύω ελληνικούς χορούς!! Μερικοί μάλιστα τολμούν και  με την σύγχρονη νεανική εκφορά του λόγου τους, λένε : Έχω πώρωση με τα δημοτικά! Πόσοι όμως το λένε; Ελάχιστοι!

Ένα σπουδαίο κίνητρο   για την διατήρηση του ελληνικού χορού είναι, επίσης, τα ταξίδια των χορευτικών συγκροτημάτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για παραστάσεις σε φεστιβάλ κλπ, οι  Πανελλήνιοι διαγωνισμοί παραδοσιακών χορών  στους πανελλήνιους καλλιτεχνικούς αγώνες στην Β/θμια εκπαίδευση, τα παιδικά Φεστιβάλ, η έρευνα  του παραδοσιακού  χορού από φοιτητές με σκοπό την απόκτηση  πτυχίων και διδακτορικών κ.α.

Στο ερώτημα, αν η παραδοσιακή ελληνική μουσική και ο  παραδοσιακός ελληνικός χορός κρατούνται ζωντανοί ή αν αυτός ο πλούτος εξελίσσεται ή απλώς ανακυκλώνεται και μεμονωμένες λαμπερές μορφές το αναμορφώνουν ένα βήμα πιο πέρα  έχουμε να πούμε το εξής: Το δημοτικό τραγούδι και οι δημοτικοί χοροί δεν εξελίσσονται πλέον, αν εννοούμε την ανανέωση τους. Η εποχή και ο τρόπος ζωής μας έχουν αλλάξει ριζικά. Αλλά, αξιόλογες μορφές όπως οι Σίμων Καρράς,  το Λύκειο Ελληνίδων,  η Δώρα Στράτου,  ο Αηδονίδης, η Δόμνα Σαμίου οι πολιτιστικοί σύλλογοι κ.α. κατάφεραν να κρατήσουν αυτή την παράδοση ζωντανή με έναν άλλο τρόπο.

Αιτίες απαξίωσης της παράδοσης

Αιτία  απαξίωσης της παράδοσης είναι η κρίση του θεσμού της οικογένειας η οποία είναι ένας διαχρονικός φορέας μεταλαμπάδευσης  αξιών και η γενικότερη κρίση των αξιών στην εποχή μας, όπου επικρατεί ένα πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού που συνθλίβει τα ανθρώπινα ιδεώδη και την παράδοση.

Τα πρότυπα που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. ευνοούν τη μαζοποίηση και στον άκρατο μιμητισμό ξενικών προτύπων. Προβάλλονται καταναλωτικά πρότυπα (μόδα) που μας απομακρυνθούν από πνευματικές αναζητήσεις και την συνειδητοποίηση της παράδοσης. Η ελλιπής χρηματοδότηση (από μέρους της πολιτείας) πολιτιστικών δραστηριοτήτων και συλλόγων, ιδιαίτερα στην επαρχία  είναι εμφανής.

Άλλη αιτία που πολλοί νέοι σήμερα έχουν απομακρυνθεί από την παράδοση είναι το χάσμα γενεών και η επαναστατική τους φύση να απορρίπτουν το παρελθόν και να πιστεύουν ότι η παράδοση είναι κάτι το νεκρό, το απαρχαιωμένο και συντηρητικό. Επίσης η θεοποίηση του χρήματος, της εξουσίας και της δημόσιας προβολής  καθώς και η απομάκρυνση από τις πνευματικές αξίες, ο καταναλωτισμός και οτιδήποτε είναι παραδοσιακό αποτελεί στείρα προσκόλληση στο παρελθόν, συνιστούν σοβαρές αιτίες απομάκρυνσης από αυτήν(παράδοση). Τα λαϊκά πανηγύρια μόνο ως φολκλορικό φαινόμενο αναφέρονται.

Οι περισσότεροι γονείς  ουδέποτε μίλησαν στα παιδιά τους για την καταγωγή τους, τις ρίζες τους, τα ήθη και τα έθιμά τους. Ήθελαν να απωθήσουν τα χρόνια ανέχειας  και του φτωχού έως ανύπαρκτου τεχνικού πολιτισμού που βίωσαν.

Τέλος, η αστυφιλία και η λήθη του παρελθόντος έπνιξαν το προηγούμενο τρόπο ζωής. Η ξενομανία, η παγκοσμιοποίηση η τεχνοκρατία η τεχνολογία, η εκρηκτική διάχυση των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης στην παγκόσμια σφαίρα πληροφόρησης έδιωξε οτιδήποτε θύμιζε  την Ελλάδα του παρελθόντος. Οι δημοσιογράφοι (κυρίως) προέβησαν στο μεγαλύτερο έγκλημα γιατί υπηρετούνε με ζήλο  έναν ξενόφερτο τρόπο ζωής, βασισμένο στην υλική ευμάρεια.

Οφέλη και  σπουδαιότητα του Ελληνικού χορού  για τους νέους

Λιγότερο άγχος φαίνεται ότι έχουν οι νέοι, που ακούν λαϊκή μουσική και χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Αυτά προκύπτουν από τα αποτελέσματα ερευνών,
Η πρώτη έρευνα με θέμα την «Επίδραση του χορού και της μουσικής στο άγχος» πραγματοποιήθηκε από το ΤΕΦΑΑ του ΑΠΘ και το 7ο Λύκειο Καλλιθέας Αττικής σε δείγμα 200 φοιτητών ΤΕΙ το 2009 και από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών αρέσει να χορεύουν ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς (38.5%), ενώ μεγάλα ποσοστά συγκεντρώνουν οι μοντέρνοι χοροί (19.5%) και ο κλασικός χορός (18.5%). Σε ό,τι αφορά το άγχος των φοιτητών, φάνηκε ότι οι φοιτητές που ακούν λαϊκή μουσική  και χορό έχουν το χαμηλότερο άγχος, ακολουθούν οι φοιτητές που προτιμούν την trance μουσική, την ελληνική παραδοσιακή μουσική και χορό, την έντεχνη μουσική, τη rock, τη μοντέρνα μουσική, την κλασική μουσική  και την pop μουσική .

Οι ελληνικοί χοροί προσφέρουν πολλά  οφέλη στους νέους: Διακρίνονται για την ιδιαίτερη αισθητική τους, τη ρυθμικότητά τους, το συντονισμό χεριών και ποδιών, την έκφραση υψηλών ιδανικών, αλλά και της αισιόδοξης και χαρούμενης διάθεσης του λαού, δίνουν ευκαιρίες στους νέους  να εκδηλώσουν τη ζωντάνια τους, να σύρουν το χορό, να νιώσουν τη χαρά της δημιουργικής έκφρασης, να τραγουδήσουν, να συγκινηθούν, να αποκτήσουν σχέση με την ελληνική μουσική και το τραγούδι. Ο παραδοσιακός χορός είναι φυσική κίνηση και γι’ αυτό αποτελεί μια εξαιρετική φυσική άσκηση για το σώμα και το πνεύμα ενός παιδιού. Διδάσκει την περηφάνια και την απογείωση, ενώ με την αναβίωση των ηθών, εθίμων και συνηθειών της λαϊκής μας παράδοσης γίνεται το μέσο που συνδέει το παρελθόν και την ιστορία με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.

Οι παραδοσιακοί χοροί αφενός δηλώνουν πολλά για την ιστορία του τόπου από τον οποίο προέρχονται αφετέρου δε για τις συνήθειες διασκέδασης και ψυχαγωγίας των κατοίκων. Η διδασκαλία των χορών να μην περιορίζεται στο πρακτικό σκέλος, στο να μάθουν οι νέοι  απλώς κάποια βήματα και να μετατοπίζουν μηχανικά το σώμα τους, αλλά αυτά να συνοδεύονται από πολιτιστικά και λαογραφικά στοιχεία, πληροφορίες σχετικές με τις φορεσιές (πολύ σημαντικό κομμάτι της παρουσίασης ενός χορού), από παρότρυνση για αυτοσχεδιασμό, αυτοέκφραση, συμμετοχή με χτύπημα των χεριών και τραγούδι. Στοιχεία δηλαδή που θα βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα. Σημαντικό είναι επίσης να αφιερώνεται χρόνος για την εκμάθηση των λόγων του τραγουδιού και αν κάποιοι  το επιθυμούν και κάποιων οργάνων. Γιατί μπορεί ο χορός να αποτελεί καλλιτεχνική δημιουργία που συνδέεται άμεσα με την κοινωνία και την ιστορία κάθε τόπου αλλά συγχρόνως δίνει στον νέο  την αίσθηση ότι διασκεδάζει  πραγματικά και με την ψυχή του .

Η διδασκαλία των παραδοσιακών χορών πέρα από τη λαογραφική και πολιτιστική αξία που έχει, αναφέρεται στην ψυχοκινητική ανάπτυξη ενός νέου, την καλή του ισορροπία, τη σωματική άσκηση. Οι ειδικοί δεν διακρίνουν το χορόχως άσκηση όπως αθλήματα του τύπου ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϊ, κ.λπ. για αυτούς ο χορός αποτελεί ξεχωριστή, αυτόνομη ενότητα. Η αισθητική του καλλιέργεια, η κοινωνικοποίησή, η καλή συνεργασία και το πνεύμα ομαδικότητας που αναπτύσσεται στους κόλπους  μιας χορευτικής (ιδίως για τις ανάγκες της προετοιμασίας και της διοργάνωσης μιας παράστασης) συμπληρώνουν τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει η νεολαία.

Χρειάζεται προσπάθεια γνωριμίας, επαφής των νέων με την παράδοση, την λαογραφία με εκδρομές, επισκέψεις σε μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε πολιτιστικούς συλλόγους και φορείς, προβολή φωτογραφικού, κινηματογραφικού, μουσικών εκδόσεων σχετικά με αυτήν (παράδοση).

Πρέπει να τονιστεί στους νέους ότι οι πανανθρώπινες  αξίες όπως, ο σεβασμός, η απλότητα, το ήθος, η αυτοπειθαρχία, η λιτότητα, η ευπρέπεια, η αρμονία, το μέτρο, η εργατικότητα, η ομορφιά, η  αυτοσυγκράτηση, η υπομονή  η ειλικρίνεια, η τιμιότητα και χίλιες άλλες βρίσκονται μέσα στον ελληνικό χορό  και  έρχονται μέσα από την πείρα και τα βάθη των αιώνων και το υπέροχο αρχαίο ελληνικό  πολιτισμό.

Το πρόβλημα υπάρχει, τα αίτια του προβλήματος εντοπίζονται, η θεραπεία του είναι  πολύ απλή, το κακό είναι ότι δεν υπάρχει η βούληση  για την εφαρμογή της, ούτε από την οικογένεια, ούτε από την πολιτεία  και έτσι συνεχίζουμε την πορεία μας σαν ένας λαός,  έρμαιος, άπραγος και ανήμπορος στα χέρια της παγκοσμιοποίησης και του ξένου τρόπου ζωής.

Τσιαμήτρος Γιάννης

(Εκπ/κός, χοροδιδάσκαλος)