ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ

Παρασκευή 27 Ιουλίου 2012

ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ – ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΑΣ



Όπως παρατηρεί ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης σε ειδικό για τη δεισιδαιμονία άρθρο του, αυτή εκφράζει τον παράλογο φόβο προς τον Θεό, φόβο που δεν έχει σχέση με την ευσέβεια. Γι' αυτό στις πράξεις του δεισιδαίμονα επισημαίνονται στοιχεία που ανάγονται και σε προχριστιανικές αντιλήψεις και διατηρήθηκαν «κατά τον υπό των εθνολόγων κληθέντα νόμον της επιβιώσεως». Επιβιώνουν δε παράλογες δοξασίες και καταστάσεις, από ψυχολογικούς λόγους, από την έντονη και συχνά αγωνιώδη τάση του ανθρώπου να γνωρίσει το μέλλον του ή να εξασφαλίσει το παρόν του. Για τον σκοπό αυτόν άλλοτε κατέφευγαν πολλοί σε μαγικά βιβλία, κυρίως γιατροσόφια και σολομωνικές. Ο Πολίτης έδωσε κι ένα διάγραμμα των δεισιδαιμονικών εκδηλώσεων. Σύμφωνα μ' αυτό, δεισιδαίμονες είναι όσοι θεωρούν τα φυσικά φαινόμενα (ουράνια και άλλα) ως προεξαγγελίες των τυχών του ανθρώπου, όσοι συσχετίζουν με τις ανθρώπινες πράξεις φαινόμενα και γεγονότα ολότελα άσχετα με αυτές (φωνές πουλιών, σπλάγχνα ζώων, χαρτομαντεία κ.λπ.), όσοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος μπορεί με ορισμένες - μυστηριώδεις, όχι ορθολογικές - ενέργειες να κανονίζει κατά την επιθυμία του την επίδραση υπερφυσικών δυνάμεων και να μεταβάλλει τους φυσικούς νόμους (επωδές * και άλλες μαγικές ενέργειες).



Μπορούμε να παρακολουθήσουμε και μιαν εξέλιξη των δεισιδαιμονιών. Στους άγριους λαούς έχουν στυγνή όψη, είναι συχνά αποκρουστικές, ενώ σε πολιτισμένους λαούς απέκτησαν ηπιότερο χαρακτήρα κι έγιναν συνήθως «παιγνιώδεις» και ακίνδυνες. Όταν ο άγριος της Νέας Ζηλανδίας τρώει το αριστερό μάτι του αντιπάλου που νίκησε ή καταβροχθίζει ωμή την καρδιά του εχθρού, πιστεύει ότι έτσι κλείνει στο στήθος του την ψυχή του σκοτωμένου και αφομοιώνει τη δύναμη και την πολεμική αρετή του  η ίδια ιδέα, που διατηρήθηκε, κατά τον Πολίτη, δίχως επίγνωση και σε εκπολιτισμένες κοινωνίες, παρακινεί τις μητέρες ν' αποτρέπουν, παίζοντας, τα παιδιά τους να μην τρώνε μυαλά πετεινού, για να μη γίνουν «πετεινόμυαλοι», ή γλώσσα προβάτου, για να μη γίνουν δικηγόροι! Η ίδια δοξασία υπάρχει στον αρχαίο μύθο, σύμφωνα με τον οποίο ο κένταυρος Χείρων έτρεφε τον Αχιλλέα με σπλάγχνα λιονταριού και με μυαλά αρκούδας και αγριόχοιρου.
Ζούμε σε μία εποχή όπου η επιστήμη γνώρισε μίαν εκ­πληκτική πρόοδο. Ανακα­λύψεις και κατακτήσεις που πριν δύο-τρεις αιώνες φαίνονταν αδια­νόητες και κινούνταν στη σφαίρα της φαντασίας, έγιναν πραγματικότητα. Η ζωή των ανθρώπων άλλαξε σε ση­μαντικό βαθμό. Κι ενώ  περίμενε κανείς η πρόοδος αυτή να οδηγούσε στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προλήψεις, δεισιδαιμονίες, θρησκοληψίες, πρωτογονισμούς του παρελθόντος, η κατάσταση δεν φαί­νεται να άλλαξε σημαντικά. Ο σύγ­χρονος άνθρωπος, καυχιέται για τις κατακτήσεις του, αλλά και παραμέ­νει δέσμιος των πρωτόγονων καταβο­λών του. Οι πρωτόγονες προλήψεις και δεισιδαιμονίες βασανίζουν και καταταλαιπωρούν τον άνθρωπο. Σε κάθε του βήμα διαβλέπει κινδύνους, ταλαιπωρίες, αποτυχίες, ασθένειες, θανάτους, με αποτέλεσμα να χάνει την ειρήνη του. Και το χειρότερο απ' όλα είναι ότι νομίζει πως όλα αυτά είναι μέσα στο χώρο της πίστης! Έλε­γε κάποτε ένα σημαίνον πρόσωπο της Ελληνικής κοινωνίας, με διεθνή εμβέλεια: «Εγώ είμαι πολύ θρήσκος άνθρωπος. Να φανταστείτε ότι ποτέ δεν αρχίζω κάποια εργασία, ημέρα Τρίτη!»  Η άγνοια και η σύγχυση είναι προφανής.


Οι Προλήψεις και οι Δεισιδαιμονίες  είναι ένα κομμάτι απ’ τη ζωή μας που δεν μπορούμε να το αποχωριστούμε. Και είναι αμφίβολο εάν υπάρχει άνθρωπος που να είναι εντελώς απαλλαγμένος από αυτές. Ένα σημαντικό μέρος ανθρώπων παραδέχεται ευθέως ότι είναι προληπτικοί. Οι υπόλοιποι μπορεί να το αρνηθούν, ίσως να το ειρωνευτούν, αλλά  θα κτυπήσουν ξύλο ή θα φτύσουν τον κόρφο τους σαν ακούσουν κάποιο κακό. Όλοι κρύβουμε στη ψυχή μας κάποιο φόβο και με το να μη το δείχνουμε δεν σημαίνει ότι προστατεύουμε τον εαυτό μας απ’ αυτόν.
Τις δεισιδαιμονίες τις διακρίνουμε σε δοξασίες και πράξεις που είναι σχετικές με τον άνθρωπο, τα ζώα, τη φύση και τις ανθρώπινες ενέργειες και σε εκείνες που αναφέρονται σε υπερφυσικά όντα, όπως π.χ. στοιχειά, φαντάσματα, βρικόλακες, μοίρες, νεράιδες, Αράπηδες κλπ.
H δεισιδαιμονία έχει άλλη πηγή απ’ αυτή που έχει η πρόληψη. Και οι δύο όμως είναι πλάνες της ψυχής και του πνεύματος του ανθρώπου. Γι’ αυτό ήταν αδύνατο και ο δικός μας λαός να αποφύγει την επιρροή τους. Και έτσι δέχτηκε τις υπάρχουσες, δημιούργησε νέες και πολλές εξακολουθεί να τις πιστεύει ως σήμερα. Ο πρωτόγονος άνθρω­πος ήταν κατεξοχήν προληπτικός. Πηγή των προλήψεων ήταν ο φόβος, που ένιωθε μπροστά στις άγνωστες και ισχυρότερες από αυτόν δυνάμεις της φύσης. Επειδή είχε σχηματίσει την εντύπωση, ότι οι δυνάμεις αυτές ήταν εχθρικές για τη ζωή του, άρχισε να λαμβάνει προληπτικά μέτρα, για να αποφύγει τις βλαπτικές ενέργειες τους, που αυτές έμελλε να του προ­ξενήσουν.




Με τον τρόπο αυτό, όλες οι εκδηλώ­σεις της ζωής του πρωτόγονου αν­θρώπου συνδυάστηκαν με αναρίθμη­τα είδη προλήψεων: πρόσωπα και πράγματα, φυσικά φαινόμενα και γε­γονότα της ζωής και πουλιά, ζωή και θάνατος, χώρος και χρόνος, στα πά­ντα οι αρχαίοι άνθρωποι έβλεπαν το κακό την καταστροφή, τη «θεομηνία». Μια άλλη έκφραση των προλήψεων των πρωτόγονων ήταν και τα τοτέμ, διάφορα δηλαδή αντικείμενα που το­ποθετούσαν στους οικισμούς τους, για προστασία από τις βλαπτικές επι­δράσεις των «πνευμάτων». Τα τοτέμ είχαν συνήθως τις μορφές αγρίων ζώ­ων, αρχικά μάλιστα ήταν πραγματικά θηρία, που είχαν θεοποιηθεί. Γι' αυ­τό και οι μορφές των τοτέμ ήταν άγριες και προκαλούσαν τρόμο.


Οι προλήψεις χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους ως μέσο κατευναστικό. Αναλυτικότερα, όταν το άγχος του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο είναι επώδυνο, τότε ο άνθρωπος χρησιμοποιεί συχνά κάποιο είδος πρόληψης, ώστε να αποκτήσει την ψευδαίσθηση ότι ασκεί έλεγχο επάνω στο περιβάλλον του.
Παρόλο που ζούμε σε μία τεχνολογικά προηγμένη κοινωνία, και ενώ οι περισσότεροι από εμάς διαθέτουν ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο, οι προλήψεις αποτελούν, ακόμα και σήμερα, ένα μελανό σημείο της κοσμοθεωρίας μας, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη θρησκεία μας, που δε λέει να ξεθωριάσει. Ο διάσημος καθηγητής ψυχολογίας Stuart Vyse προσπαθεί να δώσει μία εξήγηση για την επιρρέπειά μας σε αυτές τις παράλογες πεποιθήσεις.
Οι προλήψεις, λέει, είναι το φυσικό αποτέλεσμα διάφορων κατανοητών ψυχολογικών διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένων της ανθρώπινης ευαισθησίας στη σύμπτωση, της έφεσής μας να αναπτύσσουμε τελετουργικά που γεμίζουν το χρόνο μας (για να πολεμήσουμε τα νεύρα μας, την ανυπομονησίας μας, ή και τα δύο), των προσπαθειών μας να αντεπεξέλθουμε στην αβεβαιότητα, της ανάγκης μας να έχουμε τον έλεγχο, και άλλα.
Αν, για παράδειγμα, βρισκόμαστε εν όψει ενός σημαντικού επαγγελματικού ραντεβού, ενός σημαντικού αγώνα, ή λίγο πριν τη μέρα του γάμου μας, όπου θέλουμε όλα να πάνε καλά και επιτυχώς, αυτό μπορεί να μας προκαλέσει προληπτικές σκέψεις και πράξεις. Θέλουμε, δηλαδή, να ξέρουμε πως, άσχετα με το πόσο καλά προετοιμασμένοι είμαστε για ένα γεγονός, έχουμε κάνει κάτι παραπάνω για να εξασφαλίσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Παρόλο που οι προλήψεις είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης κουλτούρας, ο Vyse υποστηρίζει, πως πρέπει να ανακαλύψουμε διαφορετικές μεθόδους για να αντιμετωπίζουμε τις ανασφάλειες της ζωής. Οφείλουμε, λοιπόν, να παρατηρούμε από μία πιο επιστημονική σκοπιά τα γεγονότα, να είμαστε πιο σταθεροί στη λήψη των αποφάσεών μας και να προκαλούμε των εαυτό μας να αξιολογεί με κρίση τις πηγές των πεποιθήσεών μας. Άλλωστε όπως είπε κάποτε ο Ιρλανδός φιλόσοφος Edmund Burke (1729-1797), «Οι προλήψεις είναι η θρησκεία των αδύναμων μυαλών»
Τα καλά νέα είναι, όπως λέει ο Vyse, πρώτον, πως, «οι περισσότερες προλήψεις που προσελκύουν τους ανθρώπους στις μέρες μας είναι στο μεγαλύτερο βαθμό τους αποδεκτές και όχι παθολογικές», δεύτερον, αποφεύγοντας το άγχος στη ζωή μας μειώνουμε δραματικά τις προληπτικές σκέψεις, ενώ, τρίτον, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, όσο μεγαλώνουμε οι προληπτικές μας πεποιθήσεις μειώνονται.


*Επωδός ,η ο= ο μεταχειριζόμενος μαγικές λέξεις για θεραπεία και για μετριασμό σωματικών πόνων


(Πηγές : Ιερά μονή Σαγματά Θηβών,
Εγκυκλοπαίδεια  Πάπυρος Λαρούς.
Διαδίκτυο)


Γιάννης Τσιαμήτρος